Thương Mại Điện Tử “Bùng Nổ”: Thách Thức Mới Cho Hải Quan

Sự tăng trưởng chóng mặt của thương mại điện tử đòi hỏi cơ chế quản lý hải quan hiệu quả hơn, đặc biệt với hàng hóa xuyên biên giới.

Thương mại điện tử đang bùng nổ tại Việt Nam, tạo ra cơ hội phát triển kinh tế to lớn, thúc đẩy quá trình chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này cũng đặt ra thách thức không nhỏ cho cơ quan hải quan trong việc quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu. Việc thiếu khung pháp lý rõ ràng và đồng bộ đang tạo ra lỗ hổng trong quản lý, tiềm ẩn rủi ro thất thu ngân sách, buôn lậu, gian lận thương mại và ảnh hưởng đến thị trường nội địa.

Bất cập trong quản lý hải quan đối với hàng hóa thương mại điện tử

Việt Nam được đánh giá là một trong những thị trường thương mại điện tử sôi động nhất Đông Nam Á, với tốc độ tăng trưởng ấn tượng trong những năm gần đây. Theo báo cáo của Metric, tổng doanh thu thương mại điện tử B2C (doanh nghiệp đến người tiêu dùng) tại Việt Nam năm 2023 đạt gần 499 nghìn tỷ đồng. Các sàn thương mại điện tử lớn như Shopee, Lazada, Tiki, Sendo và TikTok Shop đóng góp đáng kể vào con số này, thu hút hàng triệu người dùng và tạo ra một thị trường cạnh tranh sôi động.

Bên cạnh đó, bán lẻ hàng hóa xuyên biên giới cũng tăng trưởng mạnh mẽ, mở ra cơ hội cho người tiêu dùng Việt Nam tiếp cận hàng hóa đa dạng từ khắp nơi trên thế giới. Dự kiến, doanh thu bán lẻ hàng hóa xuyên biên giới sẽ đạt 11,1 tỷ USD vào năm 2026, theo công bố của Amazon.

Tuy nhiên, sự phát triển “nóng” của thương mại điện tử cũng đồng nghĩa với việc hệ thống pháp luật hiện hành chưa kịp thời thích ứng. Việt Nam hiện chưa có quy định pháp lý riêng cho hàng hóa giao dịch qua thương mại điện tử. Hàng hóa nhập khẩu qua các sàn thương mại điện tử được áp dụng các quy định hải quan chung, tùy thuộc vào hình thức vận chuyển. Hàng hóa gửi qua bưu điện, chuyển phát nhanh được quản lý theo quy định về hàng hóa bưu chính.

Hàng hóa vận chuyển bằng đường biển, đường bộ, đường không tuân theo quy định hải quan thông thường. Sự thiếu nhất quán này gây khó khăn cho cả doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Doanh nghiệp thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng để hoạt động, khó khăn trong việc tuân thủ các quy định, thủ tục hải quan. Trong khi đó, hải quan gặp khó khăn trong việc kiểm soát dòng hàng hóa khổng lồ, đa dạng và phân tán từ thương mại điện tử, gây khó khăn cho việc thu thuế, kiểm tra chất lượng, chống buôn lậu và hàng giả.

Bà Đỗ Thị Thu Thủy, Giám đốc Pháp lý và Hải quan của DHL-VNPT, cho biết cơ quan hải quan đã hỗ trợ doanh nghiệp trong thời gian qua, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa qua thương mại điện tử. Tuy nhiên, bà cũng nhấn mạnh sự cần thiết của một khung pháp lý riêng cho thương mại điện tử để tạo thuận lợi thương mại bền vững, nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và doanh nghiệp.

Giải pháp quản lý: Hướng tới hệ thống hải quan số

Nhận thức được những thách thức này, Tổng cục Hải quan đang xây dựng dự thảo Nghị định về quản lý hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu giao dịch qua thương mại điện tử. Mục tiêu của Nghị định là thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước liên quan như Bộ Tài chính, Bộ Công Thương, Bộ Thông tin và Truyền thông, tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại điện tử, đồng thời đảm bảo quản lý hiệu quả, minh bạch và công bằng.

Dự thảo đề xuất xây dựng hệ thống kiểm soát giao dịch thương mại điện tử trên nền tảng Cơ chế Một cửa Quốc gia và ASEAN, tạo thuận lợi cho việc trao đổi thông tin, giảm thiểu thủ tục hành chính và tăng cường tính liên kết trong khu vực. Việc áp dụng công nghệ thông tin, phân tích dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, quản lý rủi ro và hoàn thiện cơ sở pháp lý được xem là những giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý hải quan trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ.

Tuy nhiên, việc ban hành Nghị định còn phụ thuộc vào tiến độ triển khai Hệ thống hải quan số, một dự án trọng điểm của ngành hải quan nhằm hiện đại hóa hệ thống quản lý, đáp ứng yêu cầu của thương mại điện tử. Tổng cục Hải quan cũng cho biết cần thêm thời gian để rà soát chính sách, đảm bảo cân bằng giữa việc tạo thuận lợi thương mại và bảo vệ người tiêu dùng, cũng như hỗ trợ nền sản xuất trong nước trước sự cạnh tranh từ hàng hóa nhập khẩu.

Việc tăng cường kiểm soát cũng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo an ninh kinh tế và trật tự thị trường. Thời gian qua, cơ quan hải quan đã phát hiện nhiều trường hợp lợi dụng thương mại điện tử và dịch vụ chuyển phát nhanh để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật như buôn lậu, vận chuyển hàng cấm, trốn thuế. Bằng việc kết hợp các biện pháp nghiệp vụ truyền thống và hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác kiểm tra, giám sát, cơ quan hải quan đã ngăn chặn nhiều vụ vi phạm, góp phần bảo vệ an ninh kinh tế và chống thất thu ngân sách.

Kim Khanh

Nguồn tham khảo: Thời báo tài chính