Dệt may Việt Nam xuất siêu đỉnh cao, tìm lối chuyển đổi tuần hoàn và tự chủ nguyên liệu

Dệt may Việt Nam xuất siêu 6,95 tỷ USD 5 tháng đầu 2025, nhưng thiếu nguyên phụ liệu và áp lực chuyển đổi tuần hoàn, cần chính sách hỗ trợ và đổi mới sáng tạo.

Thành tựu xuất khẩu và thách thức ngành dệt may

Ngành dệt may Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế với kim ngạch xuất khẩu 17,58 tỷ USD trong 5 tháng đầu năm 2025, tăng 9% so với cùng kỳ, đạt xuất siêu 6,95 tỷ USD. Theo ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam, ngành đã mở rộng thị trường đến 104 quốc gia, với Mỹ chiếm 38,2% (16,6 tỷ USD), EU 10,25% (4,5 tỷ USD), và CPTPP 16,25% (7 tỷ USD).

Tuy nhiên, Trung Đông và châu Phi chỉ chiếm lần lượt dưới 1% và 0,34% kim ngạch, cho thấy ngành vẫn kén thị trường. Doanh nghiệp trong nước đóng góp 40% xuất khẩu, cân bằng hơn với doanh nghiệp FDI (58-60%), và đang vươn ra đầu tư quốc tế, chứng minh nội lực mạnh mẽ.

Mặc dù chất lượng sản phẩm và giá cả của Việt Nam được xếp ở mức trung-cao so với Bangladesh, Campuchia, hay Nepal, ngành vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Chủ nghĩa bảo hộ, biến động thuế quan, yêu cầu truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn lao động và môi trường khắt khe, cùng xu hướng thời trang bền vững đang tạo áp lực lớn. Đặc biệt, sự phụ thuộc vào nguyên phụ liệu nhập khẩu là rào cản lớn, hạn chế khả năng tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do (FTA).

Ông Nguyễn Trọng Phi, Chủ tịch HĐQT Giovanni, nhấn mạnh, thiếu “chợ nguyên liệu” trong nước khiến doanh nghiệp khó sáng tạo mẫu mã và chậm chạp trong chào hàng. Việc phải nhập nguyên liệu từ nước ngoài làm tăng chi phí và thời gian, giảm sức cạnh tranh.

Hành trình cấp bách chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn

Ngày 5-6/6/2025, tại Hà Nội, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) phối hợp với Ban Thư ký APEC tổ chức Hội thảo APEC, tập trung hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) trong ngành dệt may chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn. Hội thảo với 5 phiên thảo luận đã làm rõ các thách thức và giải pháp cho hành trình này.

Bà Phạm Quỳnh Mai, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, nhấn mạnh kinh tế tuần hoàn không chỉ là tái chế mà là tư duy mới về sản xuất và tiêu dùng, tối ưu hóa tài nguyên qua thiết kế tái sử dụng, sử dụng sợi sinh học, nhuộm không nước và tái cấu trúc chuỗi cung ứng xanh. Mô hình này có thể giảm 33% khí thải nhà kính trong ngành dệt may, đồng thời tạo việc làm trong tái chế và sửa chữa.

Tuy nhiên, các SME đối mặt với nhiều rào cản: thiếu vốn, công nghệ lạc hậu, chuỗi cung ứng phân mảnh và thiếu kỹ năng. Bà Martar Perez Cuso từ Liên Hợp Quốc chỉ ra, Việt Nam có tiềm năng lớn để áp dụng kinh tế tuần hoàn, nhưng cần chính sách cụ thể như gói tài chính xanh, đào tạo nghề, cụm công nghiệp xanh và tăng cường liên kết chuỗi.

Ông Carlos Obando, Giám đốc Chương trình Ban Thư ký APEC, nhấn mạnh đổi mới sáng tạo là chìa khóa để giảm rác thải và xây dựng mô hình kinh doanh bền vững. Các thương hiệu như H&M đã tiên phong thu hồi quần áo để tái chế, là bài học cho doanh nghiệp Việt Nam.

Giải pháp tự chủ nguyên liệu và phát triển bền vững

Để giải quyết cơn “khát” nguyên phụ liệu, ông Trương Văn Cẩm đề xuất xây dựng các khu công nghiệp dệt nhuộm lớn để thu hút đầu tư, xem đây là giải pháp bền vững nhất. Trong ngắn hạn, doanh nghiệp cần đa dạng hóa nguồn cung từ Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng các biện pháp chống bán phá giá tại những thị trường này làm giảm niềm tin.

Ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại, gợi ý xác định các tập đoàn lớn trong chuỗi cung ứng nguyên liệu để thu hút đầu tư vào Việt Nam. Với lợi thế địa chính trị, Việt Nam có thể trở thành điểm đến sản xuất khi chuỗi cung ứng dịch chuyển khỏi Trung Quốc, Hàn Quốc hay Đài Loan. Hiệp hội Dệt may cần đề xuất chính sách cụ thể để Chính phủ hỗ trợ triển khai.

Doanh nghiệp cũng cần đầu tư vào chuyển đổi số và công nghệ xanh để đáp ứng yêu cầu minh bạch và giảm carbon từ các thị trường lớn như EU và Mỹ. Tự chủ nguyên liệu không chỉ giúp tận dụng FTA mà còn tránh rủi ro bị điều tra chống lẩn tránh thuế.

Tương lai xanh cho dệt may Việt Nam

Ngành dệt may Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để chuyển mình, từ xuất siêu ấn tượng đến việc dẫn đầu trong kinh tế tuần hoàn. Với sự phối hợp giữa Chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế như APEC, các SME có thể vượt qua rào cản tài chính, công nghệ và liên kết để trở thành hạt nhân của sản xuất xanh.

Tự chủ nguyên phụ liệu và áp dụng mô hình tuần hoàn là chìa khóa để dệt may Việt Nam nâng cao sức cạnh tranh, đáp ứng xu hướng thời trang bền vững và củng cố vị thế trên thị trường toàn cầu. Hội thảo APEC và các chiến lược dài hạn là bước đệm để ngành vươn xa, tạo ra giá trị bền vững cho kinh tế và môi trường.

Thùy Linh