Xóa thuế khoán: Chia hộ kinh doanh theo 4 nhóm

Từ 2026, Việt Nam xóa thuế khoán, áp dụng kê khai thuế thực tế cho 2,2 triệu hộ kinh doanh, thúc đẩy minh bạch tài chính, ảnh hưởng sâu rộng đến thị trường.

Minh bạch hóa thuế hộ kinh doanh

Việt Nam đang bước vào giai đoạn cải cách thuế quan trọng, với quyết định xóa bỏ phương pháp thuế khoán cho hộ kinh doanh từ năm 2026. Theo dữ liệu từ Bộ Tài chính, cả nước hiện có khoảng 2,2 triệu hộ kinh doanh ổn định, đóng góp gần 26.000 tỷ đồng vào ngân sách nhà nước năm 2024, chiếm 2% tổng thu ngân sách do cơ quan thuế quản lý. Tuy nhiên, con số này được đánh giá chưa tương xứng với tiềm năng kinh tế của khu vực này, do phương pháp thuế khoán không phản ánh chính xác quy mô và năng lực thực tế của các hộ.

Việc xóa thuế khoán, thay bằng cơ chế tự kê khai và nộp thuế dựa trên doanh thu thực tế, là một phần của Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân. Mục tiêu là thúc đẩy minh bạch tài chính, chống thất thu thuế và tạo sân chơi công bằng giữa các thành phần kinh tế. Để hỗ trợ quá trình chuyển đổi, ngành thuế định hướng chia hộ kinh doanh thành 4 nhóm theo doanh thu, đồng thời đề xuất nâng ngưỡng doanh thu không chịu thuế từ 100 triệu đồng lên 400 triệu đồng mỗi năm, giúp giảm áp lực cho các hộ nhỏ.

Nhóm 1 là dưới 200 triệu đồng/năm, Nhóm 2 là từ 200 triệu đồng/năm đến dưới 1 tỉ đồng/năm. Nhóm 3 là từ 1 – 3 tỉ đồng/năm (với lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng) và 1 – 10 tỉ đồng/năm (với lĩnh vực thương mại, dịch vụ). Nhóm 4 là trên 10 tỉ đồng/năm.

Tác động phân hóa theo quy mô

Chính sách mới tạo ra sự phân hóa rõ rệt giữa các nhóm hộ kinh doanh. Với các hộ có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên, việc kê khai thuế theo tỷ lệ phần trăm trên doanh thu (1,5% cho bán lẻ, 4,5% cho dịch vụ ăn uống, 0,5-10% tùy ngành) có thể làm tăng nghĩa vụ thuế so với thuế khoán. Ví dụ, một hộ kinh doanh bán lẻ đạt doanh thu 1 tỷ đồng/năm sẽ nộp 15 triệu đồng thuế mỗi năm, tương đương 1,25 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, các hộ có doanh thu dưới 400 triệu đồng/năm được miễn thuế, giúp giảm áp lực tài chính cho nhóm này.

Sau khi xóa thuế khoán, hộ kinh doanh thuộc nhóm 1 và nhóm 2 được khuyến khích sử dụng hóa đơn điện tử. Lộ trình áp dụng hóa đơn điện tử có mã của cơ quan thuế hoặc hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền cho hộ kinh doanh nhóm 2 từ 2027 – 2028. Về sổ sách kế toán, nhóm 1 và nhóm 2 chỉ ghi chép thu chi đơn giản theo mẫu (phần mềm) của Bộ Tài chính. Trong khi đó, các hộ kinh doanh này còn được miễn thuế, giúp giảm áp lực tài chính.

Hộ kinh doanh nhóm 3 và nhóm 4 thuộc diện bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử có mã của cơ quan thuế hoặc hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền khi bán lẻ. Nhóm 3 sẽ thực hiện chế độ kế toán đơn giản (sửa đổi Thông tư 88/2021/TT-BTC theo hướng tập trung vào việc sửa đổi các biểu mẫu kế toán. Mục tiêu nhằm đơn giản hóa thủ tục hành chính, giúp các hộ kinh doanh giảm chi phí, thời gian và công sức tuân thủ quy định). Nhóm 4 áp dụng chế độ kế toán theo Thông tư 88/2021/TT-BTC.

Thúc đẩy chuyển đổi lên doanh nghiệp

Chính sách xóa thuế khoán được đánh giá là động lực khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa được hưởng nhiều ưu đãi, như miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 3 năm đầu, khấu trừ chi phí đầu vào, và tiếp cận vốn, đất đai dễ dàng hơn. Ngược lại, hộ kinh doanh phải nộp thuế trên doanh thu bất kể lỗ hay lãi, không được trừ chi phí vận hành như thuê mặt bằng, nhân sự.

Tuy nhiên, việc chuyển đổi không dễ dàng với các hộ kinh doanh nhỏ, đặc biệt trong lĩnh vực ăn uống, bán lẻ, do khó đáp ứng yêu cầu về hóa đơn đầu vào. Nguyên liệu mua từ chợ truyền thống thường không có hóa đơn, khiến việc kê khai chi phí trở thành rào cản. Đây là lý do nhiều hộ vẫn muốn duy trì mô hình hộ kinh doanh để tránh các thủ tục phức tạp và thanh kiểm tra.

Ý nghĩa và rủi ro

Việc xóa thuế khoán không chỉ là cải cách thuế, mà còn là bước tiến trong chuyển đổi số và hiện đại hóa quản lý kinh tế. Kết nối dữ liệu thuế theo thời gian thực giúp cơ quan thuế phát hiện rủi ro vi phạm, như trường hợp hộ kinh doanh kê khai doanh thu 600 triệu đồng/năm nhưng giao dịch ngân hàng lên đến 3 tỷ đồng. Điều này tăng cường tính minh bạch, giảm thất thu ngân sách và tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh.

Tuy nhiên, rủi ro lớn nhất là phản ứng từ các hộ kinh doanh. Một số hộ lo ngại bị truy thu thuế từ các năm trước (2022-2024) khi doanh thu thực tế được bộc lộ, với mức phạt có thể lên đến 1,5 lần số thuế trốn. Để giảm thiểu rủi ro này, cơ quan thuế cần ban hành văn bản rõ ràng, cam kết không truy thu nếu hộ tuân thủ kê khai từ 2025. Ngoài ra, việc áp dụng hóa đơn điện tử đồng loạt từ 2026 có thể gây “sốc” cho các hộ nhỏ, dẫn đến nguy cơ đóng cửa hoặc chuyển sang kinh doanh không chính thức.

Việc xóa thuế khoán và áp dụng kê khai thuế thực tế từ 2026 là bước đi chiến lược, thúc đẩy minh bạch tài chính và hiện đại hóa quản lý thuế tại Việt Nam. Dù đối mặt với thách thức trong giai đoạn chuyển đổi, chính sách này mở ra cơ hội cho hộ kinh doanh phát triển bền vững, đồng thời tạo động lực cho thị trường công nghệ và bất động sản. 

Khánh Nhi