TP.HCM hút vốn tư nhân tỷ USD xây metro, động lực mới cho hạ tầng

TP.HCM thu hút hàng tỷ USD từ tư nhân cho các dự án metro, với cơ chế đặc thù và mô hình TOD, hứa hẹn thúc đẩy giao thông công cộng hiện đại và tiết kiệm ngân sách.

Làn sóng đầu tư tư nhân vào metro

TP.HCM đang chứng kiến sự bùng nổ đầu tư tư nhân vào hệ thống đường sắt đô thị, đánh dấu bước ngoặt trong phát triển hạ tầng giao thông. Tuyến Metro số 2 (Bến Thành – Tham Lương), dài 11km với vốn đầu tư 2,1 tỷ USD (gần 47.900 tỷ đồng), thu hút sự chú ý lớn. Liên danh Đèo Cả, Fecon, PowerChina và Sucgi đề xuất tham gia, trong khi Thaco kiến nghị đầu tư đoạn Tham Lương – Bến Thành và tuyến Thủ Thiêm – Long Thành (3,4 tỷ USD). 

Tập đoàn Sovico đề xuất Metro số 4 (47,3km, Đông Thạnh – Hiệp Phước), Gamuda Land (Malaysia) nhắm đến tuyến kết nối sân bay Long Thành, và Vingroup đưa ra dự án metro trung tâm TP.HCM – Cần Giờ (48,7km, 4 tỷ USD), dự kiến khởi công đầu năm 2026. Các tập đoàn Đại Dũng, Hòa Phát, và Tổng Công ty Xây dựng số 1 cũng bày tỏ tham vọng tham gia các tuyến metro khác.

Cơ chế đặc thù thúc đẩy tiến độ

Nghị quyết 188 của Quốc hội và Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị đã tạo hành lang pháp lý thuận lợi, cho phép chỉ định thầu và rút gọn thủ tục đầu tư. Metro số 2 sẽ tiên phong áp dụng cơ chế này, dự kiến khởi công cuối 2025. Luật Đường sắt sửa đổi (hiệu lực từ 1/7/2025) và Luật PPP khôi phục hình thức BT (đổi đất lấy hạ tầng) hoặc trả chậm bằng tiền, giúp TP.HCM linh hoạt huy động vốn tư nhân.

Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được nhấn mạnh: “Sự tham gia của tư nhân không chỉ giảm gánh nặng ngân sách mà còn đẩy nhanh tiến độ, đảm bảo chất lượng dự án.” Theo kế hoạch, TP.HCM sẽ hoàn thành 7 tuyến metro dài 355km vào năm 2035, mở rộng thêm 155km đến 2045, đạt tổng cộng 510km, với tổng vốn hơn 40 tỷ USD.

Mô hình TOD và tiềm năng sinh lời

Mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD) là yếu tố then chốt thu hút tư nhân. TOD tạo ra các khu đô thị tích hợp quanh ga metro, tăng giá trị bất động sản và giảm ùn tắc giao thông. PGS-TS Vũ Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Giao thông Vận tải Việt Đức, nhận định: “TOD mang lại tiềm năng sinh lời cao, giảm rủi ro cho nhà đầu tư nhờ khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga.”

TS Nguyễn Quốc Hiển, Phó Trưởng ban Quản lý đường sắt đô thị TP.HCM, cho biết Nghị quyết 188 “cởi trói” với 5 nhóm cơ chế: huy động vốn, rút gọn thủ tục, phát triển TOD, thúc đẩy công nghiệp đường sắt, và đào tạo nhân lực. GS-TS Võ Xuân Vinh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh doanh, đánh giá: “Doanh nghiệp tư nhân ngày càng tự tin, sẵn sàng đầu tư lớn nhờ khung pháp lý minh bạch và cơ chế linh hoạt.”

Tầm nhìn hệ thống metro sau sáp nhập

Sau sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, TP.HCM mới sẽ có gần 1.000km đường sắt đô thị, bao gồm 12 tuyến tại TP.HCM (510km), 12 tuyến tại Bình Dương (305km), và 3 tuyến tại Bà Rịa – Vũng Tàu (125km). Các tuyến trọng điểm như Thủ Thiêm – Long Thành và trung tâm TP.HCM – Cần Giờ được ưu tiên giao tư nhân thực hiện.

UBND TP.HCM đã chỉ đạo Sở Tài chính nghiên cứu quỹ đầu tư riêng cho metro, kết hợp vốn PPP, trái phiếu công trình, và nguồn lực ngoài ngân sách. Sở Xây dựng rà soát quy hoạch mạng lưới metro phù hợp với địa giới hành chính mới, trong khi Sở Nội vụ phối hợp với HURC1 tìm mô hình doanh nghiệp tư nhân vận hành metro hiệu quả.

Với sự tham gia của tư nhân, TP.HCM kỳ vọng đạt mục tiêu 40-50% người dân sử dụng giao thông công cộng. Các dự án metro không chỉ giảm ùn tắc mà còn thúc đẩy kinh tế, logistics, và phát triển đô thị. Tuy nhiên, thách thức nằm ở vốn đầu tư lớn, thời gian thu hồi dài, và khó khăn trong thu hút người dân sử dụng metro ngay lập tức. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng và cơ chế linh hoạt sẽ là chìa khóa để TP.HCM xây dựng hệ thống metro nhanh chóng, hiệu quả, và tiết kiệm.

Thùy Linh