Thương hiệu Việt trước làn sóng toàn cầu, xây dựng khó, giữ vững gian nan

Thương hiệu Việt đối mặt thách thức bảo vệ sở hữu trí tuệ khi xuất khẩu, với 60.000 đơn đăng ký nhãn hiệu mỗi năm chủ yếu giới hạn trong nước.

Thương Hiệu Việt Ra Biển Lớn: Cơ Hội và Thách Thức

Hội nhập kinh tế toàn cầu, với các hiệp định thương mại tự do như CPTPP, EVFTA, và RCEP, mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam đưa sản phẩm ra thị trường quốc tế. Dệt may, da giày, nông sản, và điện tử đã tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, góp phần nâng kim ngạch xuất khẩu hàng năm. Tuy nhiên, xây dựng và bảo vệ thương hiệu Việt trên trường quốc tế vẫn là bài toán nan giải.

Phần lớn doanh nghiệp Việt xuất khẩu theo mô hình ODM (sản xuất thiết kế gốc) hoặc OEM (sản xuất gia công), nghĩa là sản phẩm mang thương hiệu của đối tác nước ngoài. Chỉ một số ít như Vinamilk, TH True Milk, Viettien, và Trung Nguyên xây dựng được thương hiệu riêng, nhưng con số này còn khiêm tốn.

Theo đại diện Bộ Công Thương, việc thiếu thương hiệu độc lập khiến doanh nghiệp Việt khó định vị trong chuỗi giá trị toàn cầu, thường chỉ đóng vai trò gia công với lợi nhuận thấp.

Thách thức lớn nhất là bảo vệ sở hữu trí tuệ (SHTT). Cục Sở hữu trí tuệ ghi nhận hơn 60.000 đơn đăng ký nhãn hiệu mỗi năm, nhưng phần lớn chỉ có hiệu lực trong lãnh thổ Việt Nam. Khi mở rộng ra nước ngoài, nhiều doanh nghiệp không đăng ký SHTT kịp thời, dẫn đến rủi ro bị chiếm đoạt thương hiệu.

Trường hợp Vinamit tại Trung Quốc là ví dụ điển hình: đối tác địa phương đăng ký trước thương hiệu, buộc doanh nghiệp mất nhiều năm và chi phí lớn để giành lại quyền sở hữu. Tương tự, nước mắm Phú Quốc từng bị một công ty châu Âu chiếm đoạt nhãn hiệu, phải trải qua hành trình pháp lý kéo dài.

Trong môi trường số, rủi ro càng gia tăng. Giả mạo fanpage, website, hoặc gian hàng trên các nền tảng thương mại điện tử như Amazon, Shopee làm tổn hại uy tín doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) còn xem nhẹ thương hiệu, coi đó chỉ là logo hay màu sắc, thay vì tài sản chiến lược cần bảo hộ.

Chi phí đăng ký SHTT tại các thị trường lớn như Mỹ, EU, hay Trung Quốc dao động từ vài chục đến vài trăm triệu đồng, chưa kể chi phí tranh chấp pháp lý có thể lên đến hàng tỷ đồng, là gánh nặng lớn cho DNNVV.

Phân Tích Thách Thức: Vì Sao Thương Hiệu Việt Dễ Tổn Thương?

Việc bảo vệ thương hiệu không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn phản ánh tầm nhìn chiến lược của doanh nghiệp. Theo ông Lê Quốc Vinh, CEO Le Group, nếu không đăng ký SHTT tại thị trường mục tiêu, thương hiệu gần như không tồn tại về mặt pháp lý. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, khi các đối thủ sẵn sàng khai thác lỗ hổng để chiếm đoạt thương hiệu.

So với thập kỷ trước, số lượng doanh nghiệp Việt quan tâm đến SHTT đã tăng, nhưng vẫn chưa đủ. Năm 2010, chỉ khoảng 30.000 đơn đăng ký nhãn hiệu được nộp, so với 60.000 đơn hiện nay. Tuy nhiên, tỷ lệ đăng ký quốc tế vẫn rất thấp, do chi phí cao và thiếu hiểu biết về quy trình.

Ví dụ, đăng ký tại EU có thể tốn hàng chục triệu đồng cho một nhãn hiệu, chưa kể phí duy trì hàng năm. Với DNNVV, vốn chiếm hơn 90% tổng số doanh nghiệp Việt, đây là rào cản lớn.

Thêm vào đó, nhận thức về thương hiệu còn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp chưa xây dựng chiến lược định vị rõ ràng, dẫn đến sản phẩm khó cạnh tranh với các thương hiệu quốc tế.

Ví dụ, trong ngành cà phê, dù Việt Nam là nước xuất khẩu cà phê lớn thứ hai thế giới, nhưng thương hiệu Trung Nguyên vẫn phải nỗ lực để cạnh tranh với các tên tuổi như Starbucks. Tương tự, Vinamilk dù thành công tại nhiều thị trường, vẫn cần đầu tư mạnh vào marketing để duy trì vị thế.

Môi trường thương mại điện tử (TMĐT) càng làm phức tạp vấn đề. Tình trạng giả mạo thương hiệu trên các nền tảng như Lazada, Tmall gia tăng, khiến người tiêu dùng nhầm lẫn và doanh nghiệp mất uy tín. Theo một khảo sát, hơn 30% DNNVV Việt Nam từng bị giả mạo trên TMĐT, nhưng chỉ 10% có biện pháp xử lý hiệu quả, do thiếu nguồn lực và chuyên môn.

Nguyên nhân sâu xa nằm ở sự thiếu đồng bộ giữa doanh nghiệp và chính sách hỗ trợ. Dù Chương trình Thương hiệu quốc gia “Vietnam Value” đã hỗ trợ nhiều doanh nghiệp, nhưng quy mô và hiệu quả vẫn chưa đủ để tạo đột phá. Các chính sách hỗ trợ pháp lý, tư vấn SHTT còn hạn chế, đặc biệt với DNNVV ở các địa phương ngoài Hà Nội và TP.HCM.

Dự Báo Thị Trường: Cơ Hội và Lời Khuyên Cho Doanh Nghiệp

Nhìn về năm 2025, hội nhập kinh tế sẽ tiếp tục mở rộng, với kim ngạch xuất khẩu dự kiến tăng 10-12%, theo Bộ Công Thương. Ngành dệt may, nông sản, và điện tử sẽ duy trì vai trò chủ lực, nhưng áp lực xây dựng thương hiệu sẽ gia tăng khi các hiệp định thương mại yêu cầu tiêu chuẩn cao hơn về nguồn gốc và chất lượng.

Theo nhận định của 60s Hôm Nay, thị trường chứng khoán có thể chứng kiến sự tăng giá 8-10% của cổ phiếu các doanh nghiệp có thương hiệu mạnh như Vinamilk (VNM), Viettien, nhờ lợi thế cạnh tranh quốc tế. Ngược lại, doanh nghiệp thiếu chiến lược thương hiệu có thể đối mặt rủi ro giảm giá cổ phiếu 5-7% do tổn thất uy tín.

Trong lĩnh vực bất động sản, các thương hiệu như Vinhomes, Novaland sẽ hưởng lợi từ xu hướng quốc tế hóa, khi nhà đầu tư nước ngoài tìm kiếm các dự án có uy tín cao. Tuy nhiên, nếu không bảo vệ thương hiệu trên TMĐT, doanh nghiệp bất động sản có thể mất 10-15% doanh thu từ kênh online do giả mạo.

Doanh nghiệp cần hành động ngay để bảo vệ thương hiệu. Đầu tiên, đăng ký SHTT tại các thị trường xuất khẩu là bước bắt buộc, dù chi phí cao. Doanh nghiệp nên ưu tiên các thị trường lớn như Mỹ, EU, Trung Quốc, nơi rủi ro chiếm đoạt cao nhất. Thứ hai, xây dựng chiến lược định vị thương hiệu rõ ràng, tập trung vào giá trị cốt lõi và phân khúc khách hàng cụ thể.

Ví dụ, TH True Milk thành công nhờ định vị sản phẩm sữa organic cao cấp. Thứ ba, đầu tư vào giám sát thương hiệu trên TMĐT, sử dụng công cụ AI để phát hiện giả mạo.

Nhà đầu tư nên ưu tiên rót vốn vào các doanh nghiệp có chiến lược thương hiệu bài bản, như Vinamilk, FPT, với tiềm năng tăng trưởng 12-15% trong 12 tháng tới. Ngược lại, cần thận trọng với các công ty nhỏ thiếu đầu tư vào SHTT, do rủi ro pháp lý cao. Đối với DNNVV, hợp tác với các tổ chức như Hiệp hội Doanh nghiệp hoặc Chương trình Vietnam Value có thể giảm 20-30% chi phí đăng ký SHTT, nhờ hỗ trợ từ Nhà nước.

Nhà nước cần mở rộng các chương trình hỗ trợ, như giảm 50% chi phí đăng ký SHTT quốc tế cho DNNVV, hoặc thành lập quỹ pháp lý hỗ trợ tranh chấp thương hiệu. Nếu không, Việt Nam có thể mất thêm 5-7% giá trị xuất khẩu do các vụ chiếm đoạt thương hiệu.

Thương hiệu Việt là chìa khóa để doanh nghiệp khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Dù xây dựng đã khó, bảo vệ thương hiệu còn đòi hỏi tầm nhìn và sự đồng hành từ cả doanh nghiệp lẫn Nhà nước. Cơ hội đang rộng mở, nhưng chỉ những ai chuẩn bị kỹ lưỡng mới có thể vượt sóng.

Phương Thảo

Nguồn tham khảo: Thời báo Ngân hàng