Tận dụng FTA, nâng lợi thế xuất khẩu Việt Nam năm 2025

Đối mặt với sự phức tạp trong phòng vệ thương mại, Việt Nam tận dụng các hiệp định thương mại tự do để mở rộng thị trường, nâng cao lợi thế xuất khẩu. 

FTA – Chìa khóa vượt bão phòng vệ thương mại 2025

Theo số liệu từ Bộ Công Thương tính đến ngày 25/3/2025, hàng hóa xuất khẩu Việt Nam đã vướng vào 282 vụ điều tra phòng vệ thương mại từ các nước nhập khẩu. Trong đó, chống bán phá giá chiếm đa số với 153 vụ, tiếp theo là tự vệ (59 vụ), chống lẩn tránh thuế (39 vụ) và chống trợ cấp (31 vụ). Các mặt hàng chủ lực như tôm, cá tra, thép, gỗ, thậm chí cả sản phẩm nhỏ như mật ong hay đĩa giấy, đều nằm trong tầm ngắm.

Là một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, Việt Nam khó tránh khỏi áp lực từ các biện pháp phòng vệ thương mại (các chính sách bảo vệ sản xuất nội địa của nước nhập khẩu). 

Với mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu hơn 12% so với 2024, doanh nghiệp Việt đang đứng trước bài toán kép: vừa mở rộng thị trường, vừa giảm thiểu rủi ro từ các vụ kiện. Đây là lúc FTA trở thành công cụ chiến lược, giúp hàng hóa Việt Nam tận dụng thuế suất ưu đãi, tiếp cận thị trường mới và tránh phụ thuộc quá mức vào một số điểm đến xuất khẩu “nóng”.

Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) nhận định, các FTA mà Việt Nam đã ký kết với nhiều quốc gia và khu vực chính là các cơ hội vàng. Thuế suất giảm hoặc miễn hoàn toàn đã giúp nông sản, thủy sản và hàng công nghiệp nhẹ dễ dàng thâm nhập các thị trường lớn như EU, Hoa Kỳ hay châu Á. Hơn nữa, FTA còn mở ra cánh cửa tham gia chuỗi cung ứng khu vực, nâng cao vị thế cạnh tranh của doanh nghiệp Việt trên bản đồ toàn cầu. 

Tuy nhiên, cơ hội luôn đi kèm thách thức. Ông Tô Hoài Nam, Phó Chủ tịch VINASME, chỉ ra rằng nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa còn thiếu vốn, năng lực cạnh tranh yếu khi đối đầu với đối thủ nước ngoài. Việc không có bộ phận pháp chế chuyên trách khiến họ dễ “sa lầy” trong các tranh chấp pháp lý quốc tế, từ hợp đồng thương mại đến quyền sở hữu trí tuệ. Dù thuế quan giảm, các rào cản phi thuế quan như tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn thực phẩm vẫn là “tường cao” cản bước hàng Việt.

Áp lực phòng vệ thương mại đè nặng doanh nghiệp nhỏ

Trong số 282 vụ điều tra phòng vệ thương mại, các mặt hàng chiếm tỉ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu như thủy sản (tôm, cá tra) hay thép thường xuyên bị nhắm đến, tạo áp lực thực sự lên các doanh nghiệp Việt Nam. Đáng chú ý, các sản phẩm giá trị thấp như máy cắt cỏ hay đĩa giấy cũng không thoát khỏi “lưới” điều tra, cho thấy xu hướng bảo hộ đang mở rộng phạm vi, không phân biệt quy mô hay giá trị hàng hóa.

So với lịch sử, con số này đánh dấu mức tăng đáng kể. Chỉ trong vài năm gần đây, các biện pháp chống bán phá giá và tự vệ từ Hoa Kỳ, EU đã tăng cả về số lượng và độ phức tạp. Hoa Kỳ liên tục áp dụng chính sách bảo hộ dưới thời chính quyền mới, dự kiến từ nhiệm kỳ 2 của Tổng thống Trump. Trong khi đó, EU tiếp tục đẩy mạnh tự chủ chiến lược, dựng lên hàng rào kỹ thuật khắt khe hơn với hàng nhập khẩu, đặc biệt trong nông nghiệp và công nghiệp nhẹ.

Chiếm phần lớn trong cơ cấu kinh tế Việt Nam, doanh nghiệp nhỏ và vừa là đối tượng chịu tác động nặng nề nhất. Ông Tô Hoài Nam nhấn mạnh, thiếu hiểu biết pháp lý và nguồn lực ứng phó khiến họ dễ bị tổn thương trước các vụ kiện. Một vụ điều tra chống bán phá giá không chỉ làm tăng chi phí pháp lý, mà còn có thể dẫn đến thuế suất bổ sung, làm giảm sức cạnh tranh của hàng Việt trên thị trường quốc tế.

Ngược lại, các hiệp định FTA sẽ mang đến cơ hội “bù đắp”. Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), cho rằng doanh nghiệp cần khai thác lợi thế thuế quan từ FTA để đa dạng hóa thị trường, thay vì phụ thuộc vào các “điểm nóng” như Hoa Kỳ hay EU. Chẳng hạn như gạo Tiền Giang đã tận dụng FTA để xuất sang Philippines, Nam Phi, Trung Quốc, mở rộng cơ hội doanh thu khi thị trường truyền thống bị siết chặt.

FTA định hình chiến lược xuất khẩu 2025

Nhìn vào bối cảnh 2025, xu hướng bảo hộ thương mại sẽ còn gia tăng, đặc biệt từ các thị trường lớn như Hoa Kỳ và EU. Chính quyền Hoa Kỳ có thể ban hành chính sách thuế mới, làm phức tạp quan hệ thương mại Việt – Mỹ, trong khi EU đẩy mạnh rào cản kỹ thuật để bảo vệ sản xuất nội địa. Điều này đồng nghĩa với việc chi phí xuất khẩu sẽ tăng, chuỗi cung ứng toàn cầu bị xáo trộn, ảnh hưởng trực tiếp đến doanh nghiệp Việt.

Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để doanh nghiệp điều chỉnh chiến lược. Ông Chu Thắng Trung – Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, doanh nghiệp có thể theo dõi Hệ thống cảnh báo sớm về phòng vệ thương mại, thực hiện theo Quyết định số 316/QĐ-TTg. Hệ thống này giúp cơ quan quản lý giám sát toàn diện các hoạt động thương mại quốc tế, bao gồm các vụ điều tra phòng vệ thương mại và các ngành hàng liên quan.

Hiện doanh nghiệp có thể theo dõi 170 mặt hàng, trong đó 18 mặt hàng nằm trong “danh sách đỏ” có nguy cơ bị điều tra cao. Các ngành như thủy sản, thép cần đặc biệt thận trọng, nhưng cũng nên tận dụng FTA để chuyển hướng sang các thị trường ít rủi ro hơn như Đông Nam Á hay châu Phi.

Cùng với đó, doanh nghiệp cũng cần chuẩn bị nguồn lực pháp lý, phối hợp với thương vụ Việt Nam tại nước ngoài để ứng phó kịp thời. Đầu tư vào chất lượng sản phẩm, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế cũng là cách giảm nguy cơ bị điều tra.

Nhìn chung, xu hướng phòng vệ thương mại sẽ tiếp tục gia tăng trong năm 2025, tạo thêm thách thức cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Tuy nhiên, nếu biết tận dụng hiệu quả các FTA, doanh nghiệp có thể biến thách thức thành cơ hội, giúp hàng Việt mở rộng chuỗi cung ứng và tiếp tục vị thế vững vàng trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Kim Hoàng

Nguồn tham khảo: Doanh nhân Việt Nam