Đông Nam Á phản ứng trước động thái siết chặt kiểm định sầu riêng của Trung Quốc

Các quốc gia xuất khẩu lớn như Thái Lan, Việt Nam và Malaysia đã có những phản ứng quyết liệt nhằm đảm bảo thị phần tại thị trường sầu riêng quan trọng này. 

Thị trường sầu riêng biến động mạnh

Gần đây, Trung Quốc yêu cầu tất cả lô sầu riêng nhập khẩu phải có giấy chứng nhận kiểm định chất vàng O, một loại hóa chất bảo quản thực vật. Động thái này khiến nhiều doanh nghiệp và nông dân Đông Nam Á lúng túng, đồng thời tác động đáng kể đến xuất khẩu sầu riêng vào thị trường tiêu thụ lớn nhất khu vực.

Tại chợ đầu mối Tân Phát Địa ở Bắc Kinh – nơi phân phối phần lớn sầu riêng nhập khẩu vào Trung Quốc – sản lượng sầu riêng giảm mạnh do những yêu cầu kiểm định khắt khe. Hiện tại, thị trường này chủ yếu tiêu thụ sầu riêng cơm vàng hạt lép từ Thái Lan với giá tăng hơn 25% so với trước Tết. Sầu riêng tươi của các nước khác gần như không có mặt, ngoại trừ một số lô hàng đông lạnh từ Malaysia.

Trước tình hình này, Cục Bảo vệ thực vật Việt Nam cam kết thực hiện nghiêm túc việc kiểm tra chất lượng, hạn chế tối đa doanh nghiệp vi phạm để duy trì ổn định hoạt động xuất khẩu.

Thái Lan gấp rút khắc phục sự cố để giữ thị phần xuất khẩu sầu riêng

Là nước xuất khẩu sầu riêng lớn nhất thế giới, Thái Lan nhanh chóng đối diện với những rào cản mới từ Trung Quốc. Đầu tháng 2, hải quan Trung Quốc đã trả về hơn 64 tấn sầu riêng nhiễm chất vàng O, buộc Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan phải ra lệnh tạm dừng xuất khẩu tại 26 cơ sở đóng gói để kiểm soát chất lượng. Lô hàng trị giá khoảng 12 triệu baht (540.000 USD) bị tiêu hủy ngay dưới sự giám sát của cơ quan chức năng.

Sự cố này không chỉ khiến hàng trăm container sầu riêng Thái Lan ùn tắc tại cửa khẩu, mà còn gây thiệt hại nặng nề cho ngành xuất khẩu. Hải quan Trung Quốc đã hoàn trả khoảng 100 container sầu riêng nhập khẩu trước ngày 10/1, ước tính tổng thiệt hại lên đến 500 triệu baht (15 triệu USD).

Nhằm nhanh chóng khắc phục tình hình, chính phủ Thái Lan đã triển khai các đội kiểm tra chất lượng đến những vùng trồng sầu riêng trọng điểm như Chumphon và Nakhon Si Thammarat. Đồng thời, nước này yêu cầu xét nghiệm dư lượng chất vàng O hai lần trước khi xuất khẩu, nâng tổng số phòng thí nghiệm kiểm định lên 10 cơ sở để đẩy nhanh quá trình kiểm nghiệm.

Sau những nỗ lực gấp rút, Thái Lan đã thông quan trở lại các lô hàng xuất khẩu. Chỉ trong hai ngày 20-21/1, nước này đã xuất khẩu 96 tấn sầu riêng qua cửa khẩu Nakhon Phanom, với tổng giá trị 7,8 triệu baht (230.000 USD). Tuy nhiên, ngành sầu riêng Thái Lan vẫn đối mặt với khó khăn lớn khi xuất khẩu sang Trung Quốc năm 2024 giảm 13%, xuống còn 860.000 tấn, kéo giá trị xuất khẩu giảm từ 4,12 tỷ USD xuống 3,75 tỷ USD.

Với quy trình kiểm soát ngày càng chặt chẽ, tốc độ xuất khẩu có nguy cơ chậm lại, đe dọa vị thế thống lĩnh của Thái Lan trên thị trường Trung Quốc.

Sầu riêng Việt Nam và Malaysia gặp khó khăn nhưng vẫn giữ vững xuất khẩu

Trong khi đó, Malaysia vẫn giữ ổn định xuất khẩu nhờ áp dụng các tiêu chuẩn kiểm định nghiêm ngặt từ trước. Kể từ tháng 8/2024, nước này đã xuất khẩu lô sầu riêng tươi đầu tiên sang Trung Quốc, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc tiếp cận thị trường này. Nhờ tuân thủ chặt chẽ quy trình kiểm định, Malaysia chưa ghi nhận bất kỳ lô hàng nào bị trả về.

Tại Việt Nam, dù xuất khẩu sầu riêng bị gián đoạn khoảng một tuần do quy định mới, nhưng cơ quan chức năng đã nhanh chóng làm việc với Tổng cục Hải quan Trung Quốc, công nhận 7 trung tâm xét nghiệm đạt chuẩn để đảm bảo chất lượng kiểm định.

Tuy nhiên, do Trung Quốc chỉ chính thức phê duyệt vào ngày 17/1, nhiều container sầu riêng Việt Nam đã phải tiêu thụ nội địa, gây tổn thất lớn cho doanh nghiệp. Điều này cũng kéo giá sầu riêng trong nước giảm mạnh.

Nhờ hệ thống xét nghiệm đạt chuẩn, các lô hàng đã được thông quan nhanh chóng. Tính đến ngày 26/1, đã có 9 phòng kiểm nghiệm tại Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, TP.HCM, Cần Thơ và Cà Mau được Trung Quốc chấp thuận. Tuy nhiên, con số này vẫn quá ít so với nhu cầu thực tế, khiến tiến độ xuất khẩu chưa thể phục hồi hoàn toàn.

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, từ đầu năm đến giữa tháng 2, Việt Nam mới xuất khẩu khoảng 3.500 tấn sầu riêng sang Trung Quốc, giảm đến 80% so với cùng kỳ năm ngoái. Tại cửa khẩu Hữu Nghị, chỉ 25 xe sầu riêng được thông quan từ đầu tháng 2, bằng 5-10% so với năm trước. Cửa khẩu Tân Thanh cũng ghi nhận mức xuất khẩu thấp kỷ lục với chỉ 17 xe được xuất sang Trung Quốc.

Xuất khẩu đình trệ khiến nguồn cung trong nước dư thừa, kéo giá sầu riêng giảm mạnh. Dù đang nghịch vụ, giá thu mua sầu riêng Ri6 chỉ dao động từ 45.000-65.000 đồng/kg, giảm tới 50.000 đồng/kg so với cùng kỳ năm ngoái.

Triển vọng thị trường và hướng đi cho doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng

Việc Trung Quốc siết chặt quy trình kiểm định là dấu hiệu rõ ràng cho thấy tiêu chuẩn nhập khẩu đang ngày càng cao. Điều này đặt ra thách thức lớn đối với các nước xuất khẩu sầu riêng, đồng thời buộc doanh nghiệp phải tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm nghiêm ngặt hơn.

Trong bối cảnh này, việc đầu tư vào công nghệ kiểm định chất lượng, mở rộng hệ thống xét nghiệm và hợp tác chặt chẽ với cơ quan chức năng là yếu tố then chốt giúp duy trì xuất khẩu ổn định. Đồng thời, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc cũng là chiến lược mà các doanh nghiệp cần cân nhắc để giảm thiểu rủi ro trong dài hạn.

Dù gặp nhiều khó khăn, thị trường sầu riêng vẫn là một trong những ngành xuất khẩu tiềm năng nhất của Đông Nam Á. Với những điều chỉnh phù hợp, doanh nghiệp sầu riêng Việt Nam và khu vực có thể thích nghi tốt hơn, đảm bảo duy trì vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Chí Toàn