Gỡ khó nhà ở xã hội với cơ chế linh hoạt quỹ đất

Nhà ở xã hội, một giải pháp quan trọng để đảm bảo an cư cho người thu nhập thấp, đang gặp khó khăn trong việc bố trí 20% quỹ đất theo quy định. Các đại biểu Quốc hội đề xuất cơ chế đặc thù, cho phép doanh nghiệp nộp tiền thay vì dành đất, nhằm thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội hiệu quả và phù hợp hơn với thực tế địa phương vào năm 2025.

Thách thức từ quy định quỹ đất

Quy định tại Luật Nhà ở 2023 và Nghị định 100/2024/NĐ-CP yêu cầu các dự án nhà ở thương mại phải dành 20% quỹ đất để xây dựng nhà ở xã hội. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp gặp khó khi triển khai, đặc biệt với các dự án được phê duyệt trước ngày 1/8/2024, khi luật có hiệu lực. Vị trí quỹ đất thường xa khu vực làm việc, không phù hợp với nhu cầu của đối tượng thụ hưởng nhà ở xã hội, dẫn đến nguy cơ lãng phí nguồn lực.

Tại phiên thảo luận Quốc hội ngày 24/5/2025, các đại biểu chỉ ra rằng việc bắt buộc bố trí quỹ đất trong dự án thương mại đôi khi không khả thi. Quy mô dự án lớn hoặc vị trí không thuận lợi khiến nhà ở xã hội khó thu hút người mua hoặc thuê, gây áp lực tài chính cho doanh nghiệp.

Đề xuất nộp tiền thay quỹ đất

Để giải quyết vấn đề, đại biểu Trần Đình Gia (Hà Tĩnh) đề xuất bổ sung cơ chế đặc thù cho các dự án nhà ở thương mại được phê duyệt trước 1/8/2024. Thay vì bắt buộc bố trí 20% quỹ đất, doanh nghiệp có thể nộp tiền tương đương giá trị quỹ đất vào Quỹ Nhà ở quốc gia. Số tiền này sẽ được sử dụng để phát triển nhà ở xã hội tại các vị trí phù hợp hơn, đáp ứng nhu cầu thực tế của người dân.

Cơ chế này không chỉ giảm áp lực cho doanh nghiệp mà còn giúp địa phương linh hoạt trong quy hoạch. Một số tỉnh đã bố trí quỹ đất cho nhà ở xã hội nhưng không có nhu cầu xây dựng, dẫn đến tình trạng đất bị bỏ không. Đại biểu Gia nhấn mạnh rằng cần cho phép UBND cấp tỉnh điều chỉnh quỹ đất này thành đất thương mại, tổ chức đấu giá để bổ sung nguồn vốn cho nhà ở xã hội.

Tạo quỹ vốn cho phát triển nhà ở

Đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) đồng tình rằng cơ chế nộp tiền thay quỹ đất là giải pháp công bằng và hiệu quả. Ông cho rằng nhà ở xã hội có lợi nhuận thấp, đặc biệt khi cho thuê, khiến doanh nghiệp khó hoàn vốn. Do đó, cần một quỹ vốn để hỗ trợ đầu tư, và số tiền từ 20% quỹ đất thương mại có thể là nguồn lực quan trọng.

Thay vì bắt buộc xây dựng nhà ở xã hội tại dự án, doanh nghiệp có thể nộp tiền để địa phương đầu tư vào các khu vực phù hợp hơn. Đại biểu Cường đề xuất bổ sung khoản 6 vào Điều 12 của dự thảo Nghị quyết, cho phép các dự án được phê duyệt trước Luật Nhà ở 2023 chuyển quỹ đất nhà ở xã hội thành đất thương mại và đấu giá, không cần làm lại thủ tục hành chính.

Linh hoạt để tối ưu lợi ích

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà (Quảng Ninh) cũng ủng hộ cơ chế linh hoạt, đặc biệt với các dự án được phê duyệt cách đây 2 năm nhưng chưa triển khai. Bà đề xuất cho doanh nghiệp lựa chọn giữa nộp tiền, xây nhà ở xã hội tại khu vực tỉnh quy hoạch, hoặc tiếp tục xây tại dự án cũ. Nếu quỹ đất không phù hợp, tỉnh có thể đấu giá để phát triển nhà ở thương mại, mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp, địa phương, và xã hội.

Bà Hà nhấn mạnh tinh thần cởi mở: “Những gì tốt cho doanh nghiệp, không gây rủi ro và mang lại lợi ích chung nên được khuyến khích. Cơ chế linh hoạt sẽ thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội một cách thực chất.”

Thực trạng và giải pháp dài hạn

Hiện nay, nhiều địa phương gặp khó trong việc triển khai nhà ở xã hội do thiếu nguồn lực tài chính và quỹ đất không phù hợp. Quy định bắt buộc 20% quỹ đất trong dự án thương mại, dù có ý nghĩa xã hội, lại gây ra những bất cập khi thực hiện. Một số dự án có quỹ đất dành sẵn nhưng không thu hút được người mua do vị trí xa xôi hoặc quy mô không phù hợp.

Để phát triển nhà ở xã hội bền vững, cần kết hợp cơ chế đặc thù với các giải pháp dài hạn. Ngoài việc nộp tiền thay đất, chính quyền cần quy hoạch các khu nhà ở xã hội gần trung tâm đô thị, nơi có giao thông thuận tiện và dịch vụ đầy đủ. Đồng thời, cần tăng cường hỗ trợ tài chính, như giảm lãi vay hoặc ưu đãi thuế, để khuyến khích doanh nghiệp tham gia.

Vai trò của quỹ nhà ở quốc gia

Quỹ Nhà ở quốc gia được xem là công cụ quan trọng để triển khai nhà ở xã hội hiệu quả. Số tiền từ cơ chế nộp thay quỹ đất có thể được đưa vào quỹ này, hỗ trợ xây dựng các dự án nhà ở xã hội tại những khu vực có nhu cầu cao. Điều này không chỉ giải quyết bài toán thiếu nhà ở mà còn đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng đúng mục đích.

Việc đấu giá quỹ đất thương mại từ các dự án cũng mang lại nguồn thu lớn cho địa phương, giúp đầu tư vào hạ tầng và dịch vụ công, tạo môi trường sống tốt hơn cho cư dân nhà ở xã hội. Các đại biểu nhấn mạnh rằng quỹ này cần được quản lý minh bạch, tránh lãng phí hoặc sử dụng sai mục đích.

Kỳ vọng từ nghị quyết mới

Dự thảo Nghị quyết về cơ chế đặc thù phát triển nhà ở xã hội dự kiến được Quốc hội thông qua vào ngày 29/5/2025, trong ngày làm việc cuối của đợt 1 Kỳ họp thứ 9. Nếu được thông qua, nghị quyết sẽ mở ra hướng đi mới, giúp gỡ khó cho doanh nghiệp và thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội một cách hiệu quả hơn.

Cơ chế linh hoạt, như nộp tiền thay quỹ đất hoặc đấu giá đất thương mại, không chỉ giảm áp lực cho doanh nghiệp mà còn mang lại lợi ích xã hội. Người thu nhập thấp sẽ có cơ hội tiếp cận nhà ở xã hội tại những vị trí thuận lợi, trong khi địa phương có thêm nguồn lực để đầu tư vào các dự án an sinh.

Trong bối cảnh nhu cầu nhà ở xã hội ngày càng tăng, các giải pháp đặc thù này là bước đi cần thiết để cân bằng lợi ích giữa doanh nghiệp, chính quyền, và người dân. Với sự đồng thuận từ Quốc hội, Việt Nam có thể xây dựng một hệ thống nhà ở xã hội bền vững, đáp ứng kỳ vọng của hàng triệu người lao động trong thập kỷ tới.

Chí Toàn 

Nguồn tham khảo: Tinnhanhchungkhoan.vn