Dữ liệu cá nhân trước lằn ranh bảo vệ pháp lý 2025

Với hơn 10.000 vụ lộ lọt dữ liệu cá nhân năm 2024, Dự thảo Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nhân được kỳ vọng sẽ thiết lập hành lang pháp lý chặt chẽ, loại bỏ các hành vi mua bán trái phép và bảo vệ quyền lợi người dùng năm 2025.

Thực trạng vi phạm bảo vệ thông tin

Tình trạng vi phạm liên quan đến dữ liệu cá nhân tại Việt Nam đang ở mức báo động. Theo Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA), năm 2024 ghi nhận hơn 10.000 vụ việc lộ lọt dữ liệu cá nhân, từ thông tin sinh trắc học đến tài chính cá nhân. Các trang web công khai rao bán dữ liệu cá nhân với số lượng lớn, bất chấp quy định pháp luật. Hơn 66% người dùng cho biết thông tin của họ từng bị sử dụng trái phép, gây thiệt hại ước tính 18.900 tỉ đồng từ lừa đảo trực tuyến.

Trung tướng Nguyễn Minh Chính, Cục trưởng Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 – Bộ Công an), nhấn mạnh rằng mức độ phổ biến của dữ liệu cá nhân trên không gian mạng tỷ lệ thuận với hậu quả khi không được bảo vệ đúng cách. Nhiều thông tin nhạy cảm, như lý lịch, sức khỏe, và mối quan hệ, được đăng tải công khai, trở thành nguồn khai thác cho các hệ thống thu thập thông tin tự động.

Thiếu tá Đào Đức Triệu, Phó tổng thư ký NCA, cho biết tình trạng mua bán, rò rỉ, và đánh cắp dữ liệu cá nhân diễn ra tràn lan, nhưng các chế tài xử lý cụ thể vẫn còn thiếu. Trong bối cảnh này, Dự thảo Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nhân, dự kiến được Quốc hội xem xét vào tháng 5/2025, được xem là bước tiến quan trọng để thiết lập khung pháp lý chặt chẽ, bảo vệ quyền lợi người dùng và đảm bảo an ninh mạng.

Hệ lụy từ môi trường pháp lý chưa hoàn thiện

Trong những năm 2010, khi thị trường kinh doanh số tại Việt Nam còn sơ khai, môi trường pháp lý lỏng lẻo đã tạo điều kiện cho nhiều doanh nghiệp nước ngoài thu thập dữ liệu cá nhân mà không chịu trách nhiệm rõ ràng. Trong khi đó, tại châu Âu, Quy định Bảo vệ Dữ liệu Chung (GDPR) đã áp dụng các mức phạt hàng tỉ USD cho các vi phạm liên quan đến thông tin cá nhân. Tại Việt Nam, việc thiếu tiền lệ xử lý tương tự khiến tình trạng vi phạm dữ liệu cá nhân ngày càng nghiêm trọng.

Nhiều dịch vụ trực tuyến mới xuất hiện đã thu thập và phân tích dữ liệu cá nhân mà không thông báo cho người dùng, gây ra các vấn đề về an ninh quốc gia và xâm hại quyền lợi cá nhân. Nhận thức của người dân về bảo vệ thông tin cá nhân còn hạn chế, tạo cơ hội cho các hành vi khai thác trái phép.

Ông Triệu nhận định rằng Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nhân sẽ là một cuộc cách mạng pháp lý, buộc các doanh nghiệp từ bỏ các mô hình kinh doanh lạc hậu, không đáp ứng yêu cầu bảo vệ thông tin. Dù có thể ảnh hưởng đến doanh thu, đây là bước đi cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của nền kinh tế số.

Đề xuất hoàn thiện khung pháp lý

Dự thảo Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nhân, với 7 chương và 69 điều, đang được Bộ Công an hoàn thiện để trình Chính phủ và Quốc hội vào tháng 5/2025. Trên thế giới, hơn 140 quốc gia, bao gồm Ấn Độ, Thái Lan, và Malaysia, đã ban hành luật về bảo vệ thông tin cá nhân, đặt ra tiêu chuẩn mà Việt Nam cần hướng tới.

Tại Tọa đàm góp ý Dự thảo, bà Đoàn Thị Thu Nga, Phó ban Ban pháp chế Viettel, đề xuất bổ sung cơ chế kiểm soát việc lạm dụng quyền của chủ thể dữ liệu, cho phép thỏa thuận thời hạn xử lý yêu cầu và thu phí hợp lý cho các yêu cầu không chính đáng. Bà nhấn mạnh rằng Dự thảo cần đảm bảo sự cân bằng giữa quyền của người dùng và doanh nghiệp, phù hợp với Bộ luật Dân sự 2015 và GDPR.

Về xử lý vi phạm, Dự thảo đề xuất mức phạt hành chính từ 1–5% doanh thu năm trước của tổ chức vi phạm. Tuy nhiên, bà Nga cho rằng mức phạt này chưa phù hợp với Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 và có thể ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh. Thay vào đó, bà đề xuất khung phạt dựa trên lợi ích từ hành vi vi phạm, tối đa 2 tỉ đồng, và phân cấp theo mức độ vi phạm để khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Bà Lê Nguyễn Thiên Nga, Viện trưởng Viện Quản trị Chính sách và Chiến lược phát triển, nhận định rằng yêu cầu xử lý các quyền của chủ thể dữ liệu trong 72 giờ là không thực tế, do các tổ chức cần thời gian xác minh. Bà đề xuất kéo dài thời gian xử lý lên 7 ngày cho thông tin nhạy cảm và 15 ngày cho thông tin cơ bản, đồng thời cho phép doanh nghiệp thời gian xây dựng hệ thống tuân thủ luật mới.

Thách thức từ chuyển dữ liệu xuyên biên giới

Chuyển dữ liệu xuyên biên giới là một yếu tố quan trọng của nền kinh tế số, nhưng yêu cầu nội địa hóa dữ liệu trong Dự thảo có thể làm tăng chi phí và giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam. Bà Nga từ Viettel khuyến nghị làm rõ phạm vi dữ liệu bị hạn chế và đảm bảo nhất quán với các luật hiện hành để hỗ trợ doanh nghiệp và thu hút đầu tư nước ngoài.

Các chuyên gia cũng đề xuất quy định rõ ràng về việc cấm mua bán thông tin cá nhân, trừ khi có sự đồng ý của chủ thể; cho phép doanh nghiệp tự chọn biện pháp mã hóa phù hợp; và làm rõ định nghĩa, phân loại thông tin cá nhân cũng như cơ chế bảo vệ dữ liệu nhạy cảm. Ngoài ra, cần xây dựng hệ thống xếp hạng tín nhiệm bảo vệ thông tin và hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao năng lực thực thi.

Ông Triệu khẳng định rằng Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nhân cần phù hợp với thông lệ quốc tế nhưng cũng phải điều chỉnh theo thực tiễn Việt Nam. Ban Soạn thảo cam kết tiếp thu ý kiến từ doanh nghiệp và chuyên gia để hoàn thiện Dự thảo, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả khi áp dụng.

Tương lai bảo vệ thông tin cá nhân

Sự ra đời của Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nhân không chỉ là bước tiến pháp lý mà còn là động lực để doanh nghiệp chuyển đổi theo hướng minh bạch và bền vững. Việc loại bỏ các mô hình kinh doanh vi phạm thông tin cá nhân sẽ tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, nâng cao lòng tin của người dùng.

Dù đối mặt với thách thức về thời gian triển khai và chi phí tuân thủ, các doanh nghiệp đã bắt đầu điều chỉnh, ngừng triển khai các mô hình không còn phù hợp. Đây là tín hiệu tích cực, cho thấy thị trường đang dần chuyển mình để đáp ứng các tiêu chuẩn bảo vệ thông tin cá nhân cao hơn.

Năm 2025, với việc Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nahân dự kiến được thông qua, Việt Nam sẽ có cơ hội thiết lập một hệ thống pháp lý hiện đại, bảo vệ quyền lợi người dùng và thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, Dự thảo cần được hoàn thiện dựa trên thực tiễn, cân bằng lợi ích giữa người dùng, doanh nghiệp, và nhà nước, đồng thời tạo điều kiện cho sự đổi mới sáng tạo trong thời đại số hóa.

Chí Toàn 

Nguồn tham khảo: Tinnhanhchungkhoan.vn