Cao tốc Quy Nhơn – Pleiku 43.700 tỷ đồng thúc đẩy Tây Nguyên Nam Trung Bộ

Chính phủ đề xuất 43.700 tỷ đồng xây cao tốc Quy Nhơn – Pleiku, dài 125 km, kết nối Tây Nguyên và Nam Trung Bộ, thúc đẩy kinh tế, quốc phòng với cơ chế đặc thù.

Đầu tư quy mô lớn cho cao tốc chiến lược

Ngày 15/5/2025, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh, thừa ủy quyền Thủ tướng, trình Quốc hội chủ trương đầu tư dự án cao tốc Quy Nhơn – Pleiku, với tổng vốn 43.734 tỷ đồng từ ngân sách nhà nước, sử dụng nguồn tăng thu, tiết kiệm chi năm 2024 và ngân sách Trung ương, địa phương giai đoạn 2021–2030. 

Dự án được đánh giá là động lực quan trọng, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh vùng Tây Nguyên và duyên hải Nam Trung Bộ, đồng thời mở rộng giao thương với Nam Lào và Đông Bắc Campuchia.

Dự án dài 125 km, đi qua Bình Định (40 km) và Gia Lai (85 km), quy mô 4 làn xe, có làn dừng khẩn cấp liên tục, bề rộng nền đường 24,75 m, vận tốc thiết kế 100 km/h. Tổng diện tích đất sử dụng khoảng 940 ha, gồm 190 ha đất lúa, 257 ha đất lâm nghiệp, và gần 500 ha đất khác. 

Để triển khai hiệu quả, dự án chia thành hai phần: đoạn Bình Định do UBND tỉnh Bình Định quản lý, đoạn Gia Lai do UBND tỉnh Gia Lai phụ trách. Bộ Xây dựng nhấn mạnh, với yêu cầu kỹ thuật phức tạp, dự án cần áp dụng 9 cơ chế đặc thù, bao gồm 3 cơ chế từ cao tốc Khánh Hòa – Buôn Ma Thuột, 5 từ đường sắt Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng, và 1 từ đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam.

Ý nghĩa kinh tế và xã hội của cao tốc

Dự án cao tốc Quy Nhơn – Pleiku mang ý nghĩa chiến lược cho Tây Nguyên và Nam Trung Bộ. Gia Lai, thuộc Tây Nguyên, sở hữu tài nguyên phong phú, tiềm năng năng lượng tái tạo (thủy điện, điện gió, điện mặt trời) và văn hóa đa dạng, là cửa ngõ giao thương với Nam Lào và Đông Bắc Campuchia. Bình Định, trung tâm kinh tế Nam Trung Bộ, đang phát triển Khu kinh tế Nhơn Hội thành hub công nghiệp, cảng biển, logistics, du lịch, và đô thị sinh thái, với tiềm năng giao thương quốc tế.

Hiện nay, giao thông kết nối Gia Lai, Kon Tum với Bình Định chủ yếu qua Quốc lộ 19, 24, 25, chỉ đáp ứng vận tải cơ bản, chưa thu hút đầu tư do chi phí và thời gian vận chuyển cao. Vận tải đường thủy không khả thi, đường sắt tốn kém vì địa hình, còn hàng không chỉ phục vụ hành khách đường dài. Cao tốc Quy Nhơn – Pleiku sẽ khắc phục hạn chế này, giảm chi phí logistics, thu hút đầu tư vào công nghiệp, nông nghiệp, và du lịch, tạo trục ngang kết nối Tây Nguyên với cảng biển Nam Trung Bộ.

Chuyên gia kinh tế Trần Văn Hùng nhận định: “Dự án sẽ rút ngắn thời gian vận chuyển, mở rộng không gian kinh tế, kết nối Nhơn Hội với Tây Nguyên, nâng sức cạnh tranh khu vực.” Dự án cũng hỗ trợ xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an ninh xã hội, và thực hiện Nghị quyết XIII của Đảng về phát triển kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, thách thức nằm ở việc đảm bảo nguồn vốn ổn định và phối hợp giữa hai tỉnh để tránh chậm tiến độ, đặc biệt với địa hình phức tạp ở Gia Lai.

Cơ hội và thách thức từ cơ chế đặc thù

Việc áp dụng 9 cơ chế đặc thù được kỳ vọng giúp dự án vượt qua rào cản về thủ tục và thi công. Các cơ chế này, từng thành công ở các dự án hạ tầng lớn, sẽ rút ngắn thời gian phê duyệt, giải phóng mặt bằng, và huy động vốn.

Chẳng hạn, cơ chế từ dự án Khánh Hòa – Buôn Ma Thuột cho phép linh hoạt phân bổ vốn, trong khi cơ chế từ đường sắt Bắc – Nam hỗ trợ xử lý đất đai phức tạp. Điều này rất quan trọng khi dự án cần giải phóng 940 ha đất, bao gồm đất lúa và lâm nghiệp, vốn nhạy cảm về môi trường và sinh kế người dân.

Doanh nghiệp xây dựng, như Tổng Công ty 36 hay Tập đoàn Đèo Cả, có thể hưởng lợi từ các gói thầu thi công và vận hành. Nhà đầu tư nên chú ý đến quỹ hạ tầng hoặc cổ phiếu doanh nghiệp liên quan, nhưng cần cân nhắc rủi ro từ chi phí vượt dự toán, từng xảy ra ở các dự án cao tốc trước đây. Người dân hai tỉnh sẽ được hưởng lợi từ giao thông thuận tiện, việc làm mới, và cơ hội kinh doanh gần cao tốc, nhưng cần hỗ trợ tái định cư minh bạch để tránh tranh chấp đất đai.

Chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Xây dựng để đảm bảo tiến độ, đặc biệt trong giải phóng mặt bằng và quản lý môi trường. Chính phủ nên giám sát sử dụng ngân sách để tránh lãng phí, đồng thời cân nhắc ưu đãi thuế, như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, để thu hút đầu tư tư nhân vào các dự án phụ trợ như trạm dừng nghỉ, khu công nghiệp ven tuyến.

Theo 60s Hôm Nay, sự thành công của dự án sẽ phụ thuộc vào khả năng quản lý rủi ro địa hình và đảm bảo nguồn vốn liên tục, đặc biệt trong bối cảnh ngân sách nhà nước chịu áp lực từ nhiều dự án hạ tầng lớn khác.

Dự án cao tốc Quy Nhơn – Pleiku, với vốn hơn 43.700 tỷ đồng, là bước đi chiến lược kết nối Tây Nguyên và Nam Trung Bộ, thúc đẩy kinh tế, quốc phòng, và giao thương. Cơ chế đặc thù và nguồn vốn ngân sách mở ra cơ hội lớn, nhưng cần quản lý chặt chẽ để vượt thách thức về đất đai và tiến độ.

Thùy Linh