Ba trụ cột mới đưa ngân hàng Việt tiến gần Basel III

Ngân hàng Việt Nam đẩy mạnh dữ liệu, công nghệ, nhân lực để áp dụng chuẩn Basel III và mô hình xếp hạng nội bộ IRB.

Lộ trình Basel III đặt ra yêu cầu mới cho ngân hàng Việt

Ngành ngân hàng Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, với định hướng tiệm cận các chuẩn mực quốc tế cao nhất như Basel III. Trọng tâm của quá trình này là thay đổi cách tiếp cận quản trị rủi ro, từ phương pháp tiêu chuẩn (Standardized Approach – SA) sang phương pháp dựa trên xếp hạng nội bộ (Internal Ratings Based – IRB).

Với phương pháp SA hiện nay, ngân hàng tính toán tài sản rủi ro dựa trên hệ số cố định do Ngân hàng Nhà nước (NHNN) quy định cho từng loại tài sản. Nhược điểm của cách làm này là chưa phản ánh đầy đủ đặc thù từng khoản vay và không khuyến khích các ngân hàng đầu tư nâng cao năng lực quản trị rủi ro.

Trong khi đó, IRB cho phép ngân hàng sử dụng mô hình xếp hạng tín dụng nội bộ để ước tính ba cấu phần rủi ro quan trọng: xác suất vỡ nợ (Probability of Default – PD), tỷ lệ tổn thất khi vỡ nợ (Loss Given Default – LGD) và giá trị khoản phải đòi tại thời điểm vỡ nợ (Exposure at Default – EAD). Việc này giúp phản ánh chính xác mức độ rủi ro từng khách hàng, từ đó giảm tài sản rủi ro và cải thiện tỷ lệ an toàn vốn (CAR).

Thông tư 14/2025/TT-NHNN được ban hành đã chính thức đặt ra yêu cầu về việc xây dựng hệ thống dữ liệu mạnh mẽ, phân loại khách hàng chính xác và triển khai các mô hình tiên tiến. Đây được coi là bước tiến lớn, khẳng định quyết tâm của hệ thống ngân hàng Việt trong hành trình tiến gần chuẩn Basel III.

Ba trụ cột dữ liệu công nghệ và nhân lực là nền móng

Theo ông Võ Văn Hoàng, Giám đốc Quản lý rủi ro Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB), để triển khai IRB thành công, ngân hàng phải đầu tư đồng bộ vào ba trụ cột: dữ liệu, công nghệ và nhân lực.

Thứ nhất là dữ liệu. Hệ thống dữ liệu lịch sử từ 5-7 năm, đầy đủ và toàn vẹn, là điều kiện tiên quyết để xây dựng mô hình xếp hạng nội bộ hiệu quả. Việc phân loại khách hàng, tính vốn và tài sản rủi ro theo chuẩn mới đòi hỏi ngân hàng phải có kho dữ liệu được chuẩn hóa, cập nhật thường xuyên.

Thứ hai là công nghệ. Chuyển đổi số giờ đây không chỉ dừng ở việc số hóa quy trình, mà phải đặt dữ liệu làm trung tâm. Ngân hàng cần đầu tư hạ tầng dữ liệu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (machine learning) để phân tích hành vi khách hàng, đồng thời tích hợp định danh điện tử (eKYC), dữ liệu dân cư và căn cước công dân gắn chip.

Thứ ba là nhân lực. Đội ngũ quản trị rủi ro trong kỷ nguyên Basel III không chỉ hiểu quy định pháp lý, mà còn phải nắm rõ mô hình kinh doanh, danh mục khách hàng và sản phẩm cho vay. Đây là bước nâng tầm về chất lượng nhân sự, buộc các ngân hàng phải chú trọng đào tạo, tuyển dụng chuyên gia và hợp tác với tổ chức tư vấn quốc tế.

Song song với ba trụ cột này, ngân hàng phải chấp nhận chi phí đầu tư lớn. Bao gồm thuê tư vấn, kiểm định độc lập, nâng cấp công nghệ thông tin và đào tạo nhân sự. Theo kinh nghiệm từ ACB – ngân hàng đã triển khai IRB – đây là khoản chi dài hạn, nhưng đổi lại mang đến lợi ích bền vững: tối ưu phân bổ vốn, nâng cao hiệu quả quản trị và củng cố niềm tin từ nhà đầu tư cũng như khách hàng.

Thách thức phân hóa và triển vọng dài hạn của ngân hàng Việt

Tốc độ tiệm cận Basel III tại Việt Nam không đồng đều giữa các ngân hàng. Những ngân hàng lớn, với nguồn lực mạnh, có thể thuê tư vấn quốc tế, đầu tư hệ thống chuẩn và đi trước trong việc khắc phục khoảng trống (gap). Ngược lại, ngân hàng nhỏ gặp nhiều khó khăn về nhân sự, vốn đầu tư và năng lực công nghệ. Một số đơn vị buộc phải cân nhắc giữa chi phí mở rộng kinh doanh và chi phí tuân thủ chuẩn mực mới.

Cấu trúc kinh doanh cũng ảnh hưởng đến khả năng triển khai. Ngân hàng bán lẻ, với danh mục khách hàng đa dạng và thực hành quản trị rủi ro tốt từ trước, có lợi thế rõ rệt. Ngược lại, ngân hàng bán buôn, tập trung vào ít khách hàng hoặc có danh mục tín dụng chất lượng thấp, sẽ gặp nhiều trở ngại hơn.

Tuy nhiên, giới chuyên môn cho rằng việc đầu tư cho Basel III và IRB là đánh đổi cần thiết. Dù chi phí lớn, lợi ích dài hạn là nâng cao năng lực cạnh tranh, cải thiện hiệu quả sử dụng vốn, đồng thời tăng sức hút với nhà đầu tư quốc tế. Trong bối cảnh dòng vốn ngoại ngày càng quan tâm đến tiêu chuẩn minh bạch, việc tuân thủ Basel III sẽ giúp ngân hàng Việt mở rộng cơ hội huy động vốn, nâng cao uy tín và hội nhập sâu hơn với thị trường toàn cầu.

Dựa trên nền tảng ba trụ cột, các ngân hàng Việt có cơ hội bước vào giai đoạn phát triển bền vững. Việc triển khai Basel III không chỉ nhằm tuân thủ pháp lý, mà còn mở ra khả năng phát triển sản phẩm tài chính hiện đại, cá nhân hóa dịch vụ và mở rộng thị phần.

Ngân hàng Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt lớn khi chuyển đổi sang Basel III và IRB. Dữ liệu, công nghệ và nhân lực trở thành ba trụ cột trọng yếu để vượt qua thách thức, hướng tới phát triển bền vững. Đầu tư hôm nay có thể tốn kém, nhưng lợi ích dài hạn sẽ giúp ngân hàng Việt nâng cao năng lực cạnh tranh, hội nhập sâu với chuẩn mực toàn cầu.

Bảo Long

Nguồn tham khảo: Vietnam Finance