Ba bảo vật quốc gia ngàn năm tuổi tại Hoàng Thành Thăng Long

Ba bộ sưu tập bảo vật quốc gia gồm đầu phượng thời Lý, bình ngự dụng và gốm Trường Lạc thời Lê sơ, minh chứng cho sự rực rỡ của nghệ thuật và văn hóa Việt Nam.

Đến đầu năm 2025, Việt Nam đã công nhận 327 hiện vật và nhóm hiện vật là bảo vật quốc gia qua 13 đợt, theo các quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Trong đợt công nhận mới nhất, Quyết định số 1742/QĐ-TTg ngày 31/12/2024 đã vinh danh 33 hiện vật và nhóm hiện vật, trong đó nổi bật là ba bộ sưu tập từ Khu di sản Hoàng thành Thăng Long, Hà Nội. Các bộ sưu tập này, bao gồm đầu phượng thời Lý (thế kỷ 11-12), bình ngự dụng thời Lê sơ (thế kỷ 15), và gốm Trường Lạc thời Lê sơ (thế kỷ 15-16), không chỉ mang giá trị lịch sử, văn hóa mà còn là minh chứng sống động cho sự tinh xảo của nghệ thuật Việt Nam cổ đại.

Đầu phượng thời Lý: Biểu tượng hoàng gia

Bộ sưu tập đầu phượng thời Lý, niên đại thế kỷ 11-12, gồm năm hiện vật đất nung được khai quật tại khu di tích khảo cổ 18 Hoàng Diệu, trung tâm Hoàng thành Thăng Long. Những hiện vật này thể hiện trình độ điêu khắc đỉnh cao của thời Lý, với hình khối tròn trịa, kích thước đa dạng, và các chi tiết tinh tế, phản ánh sự khéo léo của nghệ nhân đương thời.

Hình tượng chim phượng trong văn hóa cung đình thời Lý mang ý nghĩa biểu trưng sâu sắc, gắn liền với hình ảnh hoàng hậu, kết hợp cùng rồng – biểu tượng của vua – để thể hiện sự hài hòa và hạnh phúc viên mãn. Các tác phẩm đầu phượng được chế tác với tư thế chuyển động sống động, từ bờm uốn lượn mềm mại, mỏ dài uyển chuyển, đến đôi mắt tròn to và lông mày bay ngược. Đặc biệt, mào hình lá đề hơi chếch và đôi tai lượn sóng tạo nên sức hút nghệ thuật độc đáo, phản ánh sự giao thoa giữa Phật giáo và Nho giáo trong tư tưởng thời bấy giờ.

Những chi tiết này không chỉ mang tính trang trí mà còn là minh chứng cho sự phát triển rực rỡ của nghệ thuật Đại Việt. Hình ảnh phượng được sử dụng rộng rãi trong kiến trúc thời Lý và kéo dài đến thời Trần, thể hiện mối liên hệ chặt chẽ giữa quyền lực hoàng gia, tôn giáo và nghệ thuật.

Bình Ngự dụng thời Lê Sơ: Kỹ nghệ gốm sứ đỉnh cao

Bình ngự dụng thời Lê sơ, phát hiện tại khu di tích 18 Hoàng Diệu, là một kiệt tác gốm sứ từ thế kỷ 15. Với thiết kế công phu, bình được tạo thành từ các bộ phận như đáy, thân, vai, miệng, vòi và quai, toát lên vẻ uy nghi và tinh tế. Điểm nhấn của hiện vật là motif rồng ẩn, với vòi bình hình đầu rồng ngẩng cao, sừng và bờm đắp nổi, quai bình tựa thân rồng với vây giương, và bốn chân rồng mạnh mẽ ở hai bên vai.

Kỹ thuật chế tác bình ngự dụng cho thấy sự kết hợp hoàn hảo giữa nghệ thuật và công nghệ thời Lê sơ. Từ việc chuốt dáng thủ công trên bàn xoay, lắp ráp các bộ phận, đến nung ở nhiệt độ cao trong bao nung riêng, mỗi công đoạn đều thể hiện sự tỉ mỉ và trình độ vượt trội. Bình không chỉ là vật dụng mà còn mang ý nghĩa tâm linh, phản ánh sự phát triển của nghề gốm sứ trong đời sống cung đình và xã hội thời bấy giờ.

Gốm Trường Lạc thời Lê Sơ: Tư liệu lịch sử quý giá

Bộ sưu tập gốm Trường Lạc, niên đại thế kỷ 15-16, gồm 36 hiện vật như chén, bát, đĩa và mảnh thân đĩa, được khai quật tại khu di tích 18 Hoàng Diệu. Mỗi hiện vật là sản phẩm thủ công độc bản, mang dấu ấn riêng biệt. Điểm đặc biệt là các dòng chữ Hán khắc trên gốm, với 31 hiện vật ghi “Trường Lạc”, bốn hiện vật ghi “Trường Lạc khố”, và một hiện vật ghi “Trường Lạc cung”.

Các chữ khắc trong lòng chén bát, được thực hiện trước khi nung, thể hiện tính chính thống, trong khi chữ ở đáy đĩa, thêm vào sau khi nung, đóng vai trò như dấu hiệu sở hữu. Hoa văn trang trí trên gốm Trường Lạc không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn giúp tái hiện không gian và đời sống hoàng cung thời Lê sơ, cung cấp tư liệu quý giá cho việc nghiên cứu lịch sử và văn hóa Việt Nam.

Ý nghĩa của việc công nhận bảo vật quốc gia

Việc công nhận ba bộ sưu tập này làm bảo vật quốc gia không chỉ tôn vinh giá trị văn hóa, lịch sử mà còn góp phần bảo tồn và phát huy di sản dân tộc. Những hiện vật này là nguồn tư liệu vô giá, giúp làm sáng tỏ các giai đoạn phát triển rực rỡ của Việt Nam, từ thời Lý với nghệ thuật điêu khắc tinh xảo, đến thời Lê sơ với kỹ nghệ gốm sứ đỉnh cao.

Theo Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội, tính nguyên gốc và độc bản của các bộ sưu tập này là yếu tố then chốt, khẳng định vị thế của Hoàng thành Thăng Long như một trung tâm văn hóa và lịch sử. Những hiện vật này không chỉ có ý nghĩa nghệ thuật mà còn là cầu nối để thế hệ hôm nay hiểu hơn về quá khứ, từ đó trân trọng và bảo vệ di sản văn hóa dân tộc.

Ba bộ sưu tập đầu phượng thời Lý, bình ngự dụng và gốm Trường Lạc thời Lê sơ là minh chứng sống động cho sự phát triển rực rỡ của nghệ thuật và văn hóa Việt Nam qua các thời kỳ. Từ hình tượng phượng biểu trưng cho hoàng gia, đến kỹ nghệ gốm sứ tinh xảo, những bảo vật này không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn là nguồn cảm hứng cho các nghiên cứu và hoạt động bảo tồn di sản. Hoàng thành Thăng Long, với những di sản quý giá này, tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.

Khánh Nhi

Nguồn: Znews