Công nghệ “hô biến” 70.000 tấn rác sinh hoạt thành xi măng

Mỗi ngày, Việt Nam phát sinh 70.000 tấn rác thải sinh hoạt. Công nghệ “đồng xử lý trong lò nung xi măng” được xem là hướng đi đột phá cho môi trường và kinh tế tuần hoàn.

Xi măng và vòng đời thứ hai của rác thải sinh hoạt

Theo số liệu từ UNDP Việt Nam, mỗi ngày nước ta thải ra khoảng 70.000 tấn chất thải rắn sinh hoạt, trong đó TP.HCM chiếm khoảng 14.000 tấn và Hà Nội hơn 7.500 tấn. Dự báo lượng rác này còn tăng 10–15% trong thời gian tới, tạo áp lực lớn lên hệ thống thu gom và xử lý đô thị.

Tỷ lệ thu gom hiện đạt 95% tại khu vực thành thị và 71% tại nông thôn. Tuy nhiên, phần lớn vẫn được chôn lấp, tiêu tốn gần 1,2 tỷ USD mỗi năm, đồng thời gây ô nhiễm đất và nguồn nước. Ông Hoàng Thành Vĩnh, đại diện UNDP Việt Nam, cảnh báo: “Chôn lấp rác thải, đặc biệt là nhựa, đang làm tăng nguy cơ ô nhiễm vi nhựa nghiêm trọng. Trong khi đó, đốt rác phát điện còn vướng khó khăn lớn về phân loại tại nguồn.”

Ở các đô thị lớn, thành phần hữu cơ trong rác chiếm 60–70%, nhựa và rác có thể tái chế chiếm 20–25%, cho thấy tiềm năng tận dụng cao cho các công nghệ tiên tiến như đồng xử lý trong lò nung xi măng. Theo ông Vĩnh, nếu được quy hoạch đúng hướng, rác thải sinh hoạt hoàn toàn có thể trở thành “nguồn nguyên liệu mới” cho các dây chuyền công nghiệp nặng như xi măng và vật liệu xây dựng.

Việt Nam hiện nằm trong nhóm 5 quốc gia sản xuất xi măng lớn nhất thế giới, với mật độ nhà máy tập trung dày đặc tại Đồng bằng Bắc Bộ – nơi cũng phát sinh khối lượng lớn rác thải sinh hoạt. Ông Vĩnh nhận định: “Các nhà máy xi măng có vị trí thuận lợi, có năng lực tiếp nhận và nhu cầu thay thế nguyên liệu truyền thống. Đồng xử lý giúp tận dụng nhiệt lò, giảm tiêu hao nhiên liệu và giảm phát thải CO₂.”

Công nghệ đồng xử lý – hướng mở mới cho ngành xi măng

Công nghệ đồng xử lý (co-processing) là việc đưa chất thải vào lò nung xi măng trong quá trình sản xuất clinker, tận dụng nhiệt độ cao để đốt cháy hoặc chuyển hóa rác thành nguyên liệu đầu vào. Cách làm này giúp giảm khối lượng rác chôn lấp, tiết kiệm chi phí xử lý, đồng thời giảm phát thải carbon – một trong những mục tiêu quan trọng của ngành công nghiệp xi măng hiện nay.

Một số nhà máy như Nghi Sơn, Bỉm Sơn, Hoàng Mai hay Bút Sơn đã đồng xử lý thành công chất thải công nghiệp và nguy hại từ nhiều năm qua. Tuy nhiên, theo ông Hoàng Thành Vĩnh, “vẫn còn ít đơn vị triển khai với rác sinh hoạt, dù có đủ điều kiện kỹ thuật và vận chuyển.”

Theo Cục Môi trường – Bộ Tài nguyên và Môi trường, khung pháp lý hiện hành đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho hoạt động này. “Nhà nước có chính sách khuyến khích đồng xử lý chất thải, sử dụng chất thải làm nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu thay thế,” đại diện Cục nhấn mạnh.

Đặc biệt, QCVN 41:2025/BTNMT, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia mới về đồng xử lý trong lò nung xi măng, ban hành năm 2025, đã mở rộng phạm vi áp dụng cho mọi loại chất thải – không chỉ chất thải nguy hại. Quy chuẩn này cũng bãi bỏ giới hạn về vị trí nhà máy, tạo cơ hội thúc đẩy công nghệ tiên tiến và thu hút đầu tư vào lĩnh vực xi măng xanh.

Hiện cả nước có hơn 10 cơ sở xi măng được cấp phép thực hiện đồng xử lý, với tổng công suất gần 1 triệu tấn/năm. Một số nhà máy tiêu biểu gồm: Xi măng Sông Gianh (Quảng Bình) – 563.643 tấn/năm; Xi măng Cẩm Phả (Quảng Ninh) – 413.652 tấn/năm; Vicem Tam Điệp (Ninh Bình) – 476.000 tấn/năm; và Xi măng Thăng Long (Quảng Ninh) – 559.910 tấn/năm.

Gỡ “nút thắt” kỹ thuật và pháp lý trong xử lý rác bằng xi măng

Mặc dù có tiềm năng lớn, cả UNDP và Cục Môi trường đều thừa nhận đồng xử lý rác thải bằng xi măng vẫn đối mặt nhiều thách thức. Theo ông Vĩnh, “công nghệ của một số nhà máy còn hạn chế, rác sinh hoạt trộn lẫn nhiều loại khiến việc đồng xử lý khó đạt độ ổn định. Ngoài ra, cơ chế giá và thủ tục cấp phép vẫn còn phức tạp.”

Cục Môi trường đề xuất ba nhóm giải pháp trọng tâm để khắc phục: Kiểm kê và đánh giá hiện trạng kỹ thuật tại các cơ sở xi măng, nhằm chuẩn hóa quy trình và điều kiện vận hành. Xây dựng hướng dẫn kỹ thuật thống nhất cho doanh nghiệp, bao gồm tỷ lệ pha trộn, quy trình nạp rác và kiểm soát khí thải. Đào tạo và đầu tư cho bộ phận thu gom, tiền xử lý rác ngay tại nhà máy để nâng cao năng lực cạnh tranh.

Dự án hợp tác UNDP–SINTEF 2024 đã thử nghiệm thành công mô hình đồng xử lý rác nhựa khó tái chế tại một số nhà máy xi măng miền Bắc. Rác được thu gom, phân loại, sấy khô và nghiền nhỏ trước khi đưa vào lò nung clinker. Kết quả cho thấy không phát sinh tro xỉ hay khí thải vượt quy chuẩn, đồng thời giúp tiết kiệm nhiên liệu truyền thống.

Xi măng – mắt xích mới trong kinh tế tuần hoàn Việt Nam

Theo các chuyên gia, việc áp dụng đồng xử lý rác trong lò nung xi măng không chỉ góp phần giảm gánh nặng rác thải mà còn phù hợp với mục tiêu giảm phát thải carbon mà Việt Nam cam kết tại COP28. Công nghệ này tận dụng hạ tầng sẵn có, giảm chi phí đầu tư và mở ra hướng phát triển bền vững cho ngành công nghiệp nặng.

“Việt Nam có tiềm năng đồng xử lý rất lớn và khung pháp lý ngày càng hoàn thiện,” ông Hoàng Thành Vĩnh nhận định. “Nếu phối hợp tốt giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng, đồng xử lý sẽ trở thành mắt xích quan trọng trong hành trình giảm rác thải, giảm carbon và phát triển kinh tế tuần hoàn.”

Trong bối cảnh rác thải đô thị ngày càng gia tăng, xi măng đang trở thành giải pháp công nghiệp “xanh” – nơi công nghệ, môi trường và kinh tế cùng gặp nhau. Khi mỗi tấn rác thải được biến thành vật liệu xây dựng, đó không chỉ là bước tiến của ngành xi măng, mà còn là minh chứng cho nỗ lực của Việt Nam trong việc xây dựng tương lai bền vững và giảm phát thải carbon toàn cầu.

Phương Vy

Nguồn tham khảo: vietnamfinance.vn

Các tin tức liên quan đến Đầu tư