SpaceX thống trị không gian Mỹ với định giá 400 tỷ USD

SpaceX, công ty của Elon Musk, đạt định giá 400 tỷ USD, chiếm 83% số tàu vũ trụ phóng trong năm 2024, trở thành trụ cột không thể thiếu của ngành không gian Mỹ nhờ công nghệ tái sử dụng và năng lực vượt trội.

Hành trình từ kẻ phá bĩnh đến bá chủ

SpaceX, được Elon Musk thành lập năm 2002, đã chuyển mình từ một công ty khởi nghiệp đầy tham vọng thành xương sống của hạ tầng không gian Mỹ. Sử dụng nguồn vốn từ việc bán PayPal, Musk phát triển tên lửa Falcon 1 để cạnh tranh với các nhà cung cấp truyền thống. Dù gặp thất bại trong ba lần phóng đầu tiên, SpaceX được cứu bởi hợp đồng 1,6 tỷ USD từ NASA vào năm 2008 để vận chuyển hàng hóa đến Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS). Hợp đồng này, cùng với hợp đồng 2,6 tỷ USD năm 2014 cho các sứ mệnh chở phi hành gia, đã giúp SpaceX củng cố vị thế.

SpaceX hiện đảm nhận các nhiệm vụ quan trọng như đưa phi hành gia NASA lên quỹ đạo, vận chuyển hàng hóa đến ISS, phóng vệ tinh an ninh quốc gia, và vận hành chòm vệ tinh Starlink lớn nhất thế giới. Với 98 vụ phóng Falcon 9 trong năm 2024, SpaceX chiếm 83% tổng số tàu vũ trụ được phóng, khẳng định vai trò thống trị trong ngành không gian Mỹ.

Năng lực kỹ thuật vượt trội

SpaceX đã thay đổi thị trường phóng nhờ mô hình tái sử dụng, giúp giảm chi phí và tăng tần suất phóng. Tên lửa Falcon 9 và Falcon Heavy, cùng với tàu Crew Dragon, đã trở thành lựa chọn hàng đầu của NASA và Bộ Quốc phòng Mỹ. Khi chương trình Starliner của Boeing gặp trục trặc, NASA phải gia hạn hợp đồng với SpaceX để đảm bảo các chuyến bay đến ISS đến năm 2030. Tương tự, tàu Cygnus của Northrop Grumman cũng chuyển sang sử dụng Falcon 9 sau khi tên lửa Antares ngừng hoạt động.

Starship, hệ thống tên lửa siêu nặng của SpaceX, được NASA chọn làm Hệ thống hạ cánh Mặt Trăng (HLS) cho sứ mệnh Artemis III. Với bốn chuyến bay thử thành công một phần trong năm 2024, Starship tiến gần hơn đến khả năng tái sử dụng và tiếp nhiên liệu quỹ đạo, nhưng độ phức tạp kỹ thuật khiến NASA phải điều chỉnh lịch trình Artemis, cho thấy sự phụ thuộc lớn vào SpaceX.

Starlink và hạ tầng không gian

SpaceX không chỉ dẫn đầu về phóng tàu mà còn định hình hạ tầng không gian qua Starlink, chòm vệ tinh băng rộng lớn nhất thế giới với hơn 7.300 vệ tinh và 5 triệu người dùng tính đến đầu năm 2025. Starlink, cùng với phiên bản Starshield dành cho quốc phòng, đã trở thành nền tảng truyền dẫn dữ liệu chiến lược. Mô hình tái sử dụng và năng lực sản xuất hàng loạt của SpaceX tạo ra rào cản lớn cho các đối thủ như ULA và Blue Origin, ép giá phóng xuống mức khó cạnh tranh.

Trong chương trình phóng an ninh quốc gia (NSSL) giai đoạn 3, SpaceX giành 17/43 nhiệm vụ, vượt xa các đối thủ. Sự phụ thuộc vào SpaceX còn thể hiện ở hạ tầng mặt đất, khi Căn cứ Vũ trụ Vandenberg phải nâng cấp để đáp ứng tần suất phóng cao của Falcon 9.

Thách thức từ sự phụ thuộc

Sự thống trị của công ty này đặt ra câu hỏi về rủi ro khi một nhà thầu tư nhân nắm quá nhiều đòn bẩy kỹ thuật. Gián đoạn cấp phép bay từ FAA, tai nạn phóng, hoặc sự cố hạ tầng có thể gây hiệu ứng domino, ảnh hưởng đến lịch trình ISS, an ninh quốc gia, và khách hàng thương mại.

NASA và Bộ Quốc phòng Mỹ đang nỗ lực giảm rủi ro bằng cách hỗ trợ các đối thủ như Blue Origin (HLS thứ hai cho Artemis) và ULA (tên lửa Vulcan). Tuy nhiên, để đạt nhịp phóng tương đương SpaceX, các đối thủ này cần thời gian phát triển chuỗi cung ứng và năng lực sản xuất.

Nhiều nhà vận hành vệ tinh thương mại chọn SpaceX vì chi phí thấp và lịch trình nhanh, nhưng một số vẫn đặt chỗ ở Arianespace, ULA, hoặc Relativity để tránh phụ thuộc tuyệt đối. Chính phủ Mỹ cũng khuyến khích đa dạng hóa nhà thầu, chuẩn hóa giao diện tích hợp, và xây dựng quy trình cấp phép linh hoạt để hỗ trợ đổi mới.

Triển vọng ngành không gian

Theo nhận định từ 60s Hôm Nay, SpaceX sẽ tiếp tục dẫn đầu ngành không gian Mỹ trong ngắn hạn, nhờ năng lực kỹ thuật và chi phí cạnh tranh. Tuy nhiên, để giảm rủi ro hệ thống, Mỹ cần phát triển thêm các nhà thầu có khả năng cạnh tranh với SpaceX. Các dự án như Artemis, NSSL giai đoạn 3, và Starlink cho thấy SpaceX không chỉ là nhà cung cấp dịch vụ mà còn định hình chuẩn mực ngành.

Nhà đầu tư và cơ quan quản lý nên theo dõi sát tiến độ của ULA, Blue Origin, và các đối thủ mới để đánh giá tiềm năng đa dạng hóa. SpaceX, với định giá 400 tỷ USD, vẫn là “hệ điều hành” không thể thiếu, nhưng một thị trường không gian bền vững cần nhiều hơn một người chơi lớn.

SpaceX, với định giá 400 tỷ USD và 83% số tàu vũ trụ phóng trong năm 2024, đã trở thành trụ cột không gian Mỹ. Từ Falcon 9, Starship đến Starlink, công ty của Elon Musk định hình thị trường phóng và hạ tầng không gian. Tuy nhiên, sự phụ thuộc lớn vào SpaceX đặt ra thách thức về rủi ro hệ thống, đòi hỏi Mỹ phát triển các nhà thầu thay thế để đảm bảo cạnh tranh và an toàn lâu dài.

Chí Toàn 

Nguồn tham khảo: Vietnamfinance.vn