Lúa gạo Việt Nam chuyển hướng phân khúc cao cấp giữa áp lực Philippines

Lúa gạo Việt Nam đối mặt với thách thức từ lệnh tạm ngừng nhập khẩu của Philippines, thị trường lớn nhất của ngành. Để vượt qua khó khăn, doanh nghiệp đang chuyển hướng sang phân khúc lúa gạo chất lượng cao, mở rộng thị trường mới và tận dụng Đề án 1 triệu ha để nâng tầm thương hiệu.

Thách thức từ thị trường Philippines

Philippines, thị trường chiếm 46,7% xuất khẩu lúa gạo Việt Nam năm 2024, đã kéo dài lệnh tạm ngừng nhập khẩu gạo trong các tháng 9 và 10/2025, đồng thời dự kiến gia hạn thêm 30 ngày. Đến tháng 1/2026, nước này có thể cho phép nhập 300.000 tấn gạo trước khi tái áp đặt lệnh cấm đến tháng 4/2026. Chính sách này, cùng với kế hoạch tăng thuế nhập khẩu và hạn chế cơ quan nhà nước mua gạo nhập, nhằm bảo vệ nông dân nội địa trước giá lúa giảm mạnh trong vụ thu hoạch.

Hậu quả đối với ngành lúa gạo Việt Nam là rõ rệt. Theo Cục Hải quan, xuất khẩu gạo tháng 9/2025 chỉ đạt 467.000 tấn, trị giá 232 triệu USD, giảm gần 50% so với tháng 8. Riêng xuất khẩu sang Philippines giảm mạnh 93,3% về khối lượng và 92,6% về giá trị, khiến nước này tụt từ vị trí số 1 xuống thứ 6, chỉ chiếm 7,03% thị phần.

Doanh nghiệp tìm hướng đi mới

Trước áp lực từ Philippines, doanh nghiệp lúa gạo Việt Nam đang chuyển hướng sang các thị trường mới, đặc biệt là châu Phi. Trong tháng 9/2025, Ghana trở thành thị trường lớn nhất với 22% thị phần, theo sau là Ivory Coast (21,16%) và Malaysia (9,63%). Những thị trường này phần nào bù đắp sự sụt giảm từ Philippines.

Ngoài ra, các thị trường truyền thống và các quốc gia đã ký hiệp định thương mại như Hàn Quốc, Nhật Bản, EU và Bắc Mỹ được khuyến khích mở rộng. Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), nhấn mạnh cần đẩy nhanh hoàn thuế giá trị gia tăng, ước tính khoảng 2.000 tỷ đồng, để giảm áp lực tài chính cho doanh nghiệp lúa gạo đang đối mặt với chi phí lưu kho tăng cao.

Đề án 1 triệu ha nâng tầm gạo Việt

Để đảm bảo phát triển bền vững, ngành lúa gạo đang tập trung vào phân khúc chất lượng cao thông qua Đề án Phát triển bền vững 1 triệu ha lúa chất lượng cao và phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030. Đề án này không chỉ hướng đến giảm phát thải mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh của lúa gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An (TAR) đã triển khai đề án tại Cần Thơ, An Giang và Đồng Tháp, hợp tác với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, VFA và các tổ chức quốc tế để sản xuất lúa gạo đạt chuẩn quốc tế. Ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HĐQT Trung An, cho biết đề án giúp giảm chi phí sản xuất, tăng tính cạnh tranh của gạo Việt trên thị trường toàn cầu.

Tháng 6/2025, lô gạo “Gạo Việt xanh phát thải thấp” 500 tấn đã được xuất khẩu sang Nhật Bản, đánh dấu bước tiến trong việc định vị thương hiệu lúa gạo Việt Nam. Đề án hiện đã xác định 942.000 ha vùng chuyên canh, thu hút 1.230 hợp tác xã và 210 doanh nghiệp, với nhu cầu vốn khoảng 82.989 tỷ đồng.

Cơ giới hóa và số hóa ngành gạo

Cơ giới hóa và số hóa là yếu tố then chốt để nâng cao năng suất và chất lượng lúa gạo. Tại hội thảo ngày 15/10/2025, bà Nguyễn Thị Hoàng Yến, Phó cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, cho biết nền tảng số dùng chung đã được triển khai để định danh vùng nguyên liệu, kết nối dữ liệu MRV, truy xuất nguồn gốc và theo dõi tín dụng.

Tuy nhiên, cơ giới hóa còn thiếu đồng bộ, với nhiều nơi chỉ đạt “nửa cơ giới hóa”. Chi phí đầu tư máy móc cao, vòng đời thiết bị ngắn và thiếu mô hình thuê – mượn khiến hợp tác xã gặp khó khăn. Về tín dụng, các hợp tác xã thiếu hồ sơ số hóa và dữ liệu sản xuất, dẫn đến khó tiếp cận vốn từ ngân hàng.

Hỗ trợ tài chính và chính sách

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành công điện yêu cầu Ngân hàng Nhà nước tăng cung ứng tín dụng cho doanh nghiệp lúa gạo và Bộ Tài chính đẩy nhanh hoàn thuế giá trị gia tăng, cải cách thủ tục hải quan. Ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Tập đoàn Lộc Trời, nhấn mạnh cần tái cơ cấu hợp tác xã và hệ thống khuyến nông để phù hợp với sản xuất quy mô lớn, đồng thời kêu gọi chính quyền địa phương hỗ trợ từ khâu sản xuất đến tiêu thụ.

Việc giải ngân vốn cho Đề án 1 triệu ha hiện còn chậm do thiếu dữ liệu chuẩn hóa và tài sản bảo đảm. Các ngân hàng đã xây dựng chương trình cho vay liên kết, nhưng cần tháo gỡ nút thắt về dữ liệu để hỗ trợ doanh nghiệp và hợp tác xã.

Triển vọng và khuyến nghị

Theo nhận định từ 60s Hôm Nay, ngành lúa gạo Việt Nam có tiềm năng lớn trong phân khúc cao cấp nếu tận dụng Đề án 1 triệu ha và mở rộng thị trường mới. Doanh nghiệp cần đầu tư vào cơ giới hóa, số hóa và xây dựng thương hiệu gạo xanh. Chính phủ nên đẩy nhanh hoàn thuế và hỗ trợ tín dụng để giảm áp lực tài chính.

Người tiêu dùng và đối tác quốc tế có thể ưu tiên gạo Việt đạt chuẩn phát thải thấp, góp phần nâng cao giá trị thương hiệu. Ngành lúa gạo cần tiếp tục đổi mới để giảm phụ thuộc vào các thị trường truyền thống như Philippines.

Lúa gạo Việt Nam đang chuyển hướng sang phân khúc cao cấp, tận dụng Đề án 1 triệu ha và mở rộng thị trường để vượt qua thách thức từ lệnh cấm nhập khẩu của Philippines. Với cơ giới hóa, số hóa và hỗ trợ chính sách, ngành gạo có thể nâng cao sức cạnh tranh và định vị thương hiệu trên thị trường toàn cầu.

Chí Toàn 

Nguồn tham khảo: Tinnhanhchungkhoan.vn