Mua nhà ở xã hội “chui”: Cái bẫy suất ngoại giao và rủi ro pháp lý khó lường

Nhu cầu nhà ở xã hội tăng cao đang bị lợi dụng để hình thành thị trường mua bán “suất ngoại giao”, “bao đậu hồ sơ”. Đằng sau những lời chào mời hấp dẫn là nguy cơ mất trắng tiền tỷ.

“Cơn khát” nhà ở xã hội giá rẻ và ma trận suất mua ngầm

Tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM hay Đà Nẵng, nhà ở xã hội từ lâu đã trở thành lựa chọn hiếm hoi đối với người thu nhập thấp. Mỗi đợt mở bán, hình ảnh người dân xếp hàng từ nửa đêm để nộp hồ sơ không còn xa lạ. Chính sự khan hiếm này đã tạo điều kiện cho các hình thức môi giới, “cò” nhà ở xã hội nở rộ.

Đánh vào tâm lý lo sợ trượt hồ sơ, nhiều đối tượng chào mời các gói dịch vụ như “suất ngoại giao”, “suất nội bộ”, “bao đậu hồ sơ”, thậm chí cam kết chắc chắn có nhà nếu người mua chấp nhận chi thêm tiền ngoài hợp đồng. Khoản tiền chênh lệch này có thể chỉ vài chục triệu đồng, nhưng cũng có trường hợp bị đẩy lên hàng trăm triệu, thậm chí cả tiền tỷ, tương đương 30–40% giá trị căn hộ.

Điểm chung của các giao dịch này là toàn bộ tiền “ngoài hợp đồng” không được ghi nhận trong hợp đồng mua bán ký với chủ đầu tư. Người mua chỉ nắm trong tay giấy viết tay, tin nhắn hoặc thỏa thuận miệng với môi giới, trong khi về mặt pháp lý, những cam kết đó hoàn toàn không có giá trị bảo vệ.

Giao dịch trái luật và nguy cơ mất trắng tài sản

Theo các chuyên gia pháp lý, bản chất nhà ở xã hội không phải là hàng hóa thương mại tự do. Việc mua bán, đặt cọc, thu tiền chênh lệch ngoài hợp đồng với chủ đầu tư đều là giao dịch trái quy định pháp luật.

Luật sư Lê Hiếu, Công ty Luật Hiếu Hùng, phân tích rằng các khoản tiền giao dịch ngoài hợp đồng sẽ không được pháp luật công nhận. Khi xảy ra tranh chấp hoặc dự án bị cơ quan chức năng thanh tra, người mua gần như không có căn cứ pháp lý để đòi lại số tiền đã bỏ ra. Rủi ro mất trắng là rất lớn, đặc biệt trong bối cảnh nhiều môi giới hoạt động tự phát, không đăng ký pháp nhân rõ ràng.

Không dừng lại ở rủi ro tài chính, người mua nhà ở xã hội “chui” còn đối diện khả năng bị tuyên vô hiệu hợp đồng. Trường hợp người mua không đủ điều kiện nhưng kê khai gian dối, mượn hồ sơ người khác hoặc thông qua môi giới để “lách luật”, cơ quan có thẩm quyền hoàn toàn có thể ra quyết định thu hồi căn hộ theo Luật Nhà ở.

Thực tế cho thấy, không ít trường hợp sau khi đã vào ở nhiều năm vẫn bị thu hồi nhà khi bị phát hiện mua sai đối tượng. Khi đó, người mua vừa mất nhà, vừa không thể thu hồi khoản tiền chênh đã bỏ ra trước đó.

Nhờ người đứng tên: Canh bạc pháp lý nhiều rủi ro

Một hình thức phổ biến khác là nhờ người khác đứng tên mua nhà ở xã hội. Người có tiền nhưng không đủ điều kiện thỏa thuận với người thân, công nhân hoặc người thu nhập thấp để đứng tên hồ sơ, đổi lại là khoản “hoa hồng” ngầm.

Theo luật sư Lê Hiếu, đây là canh bạc pháp lý tiềm ẩn nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Về mặt pháp lý, căn hộ thuộc quyền sở hữu của người đứng tên trong hợp đồng hoặc sổ đỏ. Nếu người này thay đổi ý định, không chịu sang tên, hoặc xảy ra các biến cố như ly hôn, qua đời, tranh chấp thừa kế, người bỏ tiền thật sẽ rơi vào thế bất lợi và rất khó chứng minh quyền lợi của mình.

Ngoài nguy cơ tranh chấp dân sự, các bên liên quan còn có thể bị xử phạt hành chính. Theo quy định hiện hành, hành vi mua bán nhà ở xã hội không đúng đối tượng có thể bị phạt tiền, đồng thời buộc thu hồi căn hộ đã mua sai quy định.

Nghiêm trọng hơn, nếu hành vi gian dối mang tính tổ chức hoặc có dấu hiệu làm giả giấy tờ như xác nhận thu nhập, cư trú, các cá nhân liên quan có thể bị xem xét trách nhiệm hình sự. Đây là rủi ro mà nhiều người mua nhà “đi đường vòng” thường đánh giá thấp khi xuống tiền.

Siết chặt hậu kiểm, thu hẹp “đất sống” của gian lận

Trước tình trạng trục lợi chính sách ngày càng tinh vi, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu các bộ, ngành và địa phương tăng cường thanh tra, hậu kiểm việc xét duyệt, mua bán và sử dụng nhà ở xã hội. Trọng tâm là công khai minh bạch thông tin dự án, danh sách người đủ điều kiện mua và kiểm soát chặt dòng tiền.

Việc kết nối dữ liệu dân cư, dữ liệu thuế và thông tin cư trú đang được đẩy mạnh nhằm xác minh chính xác thu nhập, tình trạng nhà ở của người nộp hồ sơ. Bất kỳ trường hợp nào bị phát hiện gian dối sau khi ký hợp đồng đều có thể bị thu hồi nhà và công khai thông tin vi phạm.

Bên cạnh đó, cơ quan chức năng cũng tăng cường kiểm soát hoạt động của các sàn giao dịch và môi giới, xử lý nghiêm hành vi thu tiền trái quy định, lừa đảo hoặc thao túng hồ sơ nhà ở xã hội. Điều này đồng nghĩa với việc “cửa” cho các giao dịch mua bán ngầm ngày càng bị thu hẹp.

Cẩn trọng để không trả giá đắt

Trong bối cảnh chính sách ngày càng siết chặt, các chuyên gia khuyến cáo người dân có nhu cầu mua nhà ở xã hội cần tìm hiểu kỹ quy định pháp luật, chỉ nộp hồ sơ và giao dịch qua các kênh chính thức do chủ đầu tư và cơ quan quản lý công bố. Việc tin vào các lời quảng cáo “bao đậu”, “suất ngoại giao” hay “đi đường vòng” có thể khiến người mua không chỉ mất tiền mà còn đối diện những hệ lụy pháp lý kéo dài.

Nhà ở xã hội là chính sách an sinh quan trọng, nhưng nếu tiếp cận sai cách, chính người mua sẽ trở thành bên chịu thiệt hại lớn nhất.

Thùy Linh

Các tin tức liên quan đến Nhà đất