Hợp tác xã điện tử (HTXĐT): Động lực mới cho kinh tế tư nhân

Khu vực kinh tế tư nhân tại Việt Nam, với gần 1 triệu doanh nghiệp và 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, đang đóng góp 51% GDP, hơn 30% ngân sách nhà nước, và tạo ra hơn 40 triệu việc làm, chiếm 82% tổng lao động. Tuy nhiên, tiến trình chuyển đổi từ hộ kinh doanh cá thể sang doanh nghiệp còn chậm do các rào cản về thủ tục pháp lý, chi phí vận hành, và thiếu công cụ số hóa phù hợp.

Để giải quyết vấn đề này, mô hình hợp tác xã điện tử (HTXĐT) được đề xuất như một giải pháp trung gian, ứng dụng công nghệ số để hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi mềm, minh bạch hóa tài chính, và gia nhập nền kinh tế chính thức.

HTXĐT hoạt động theo Luật Hợp tác xã, tích hợp các dịch vụ như kế toán số, xuất hóa đơn điện tử, quản lý dòng tiền qua ví điện tử, và tư vấn chuyển đổi mô hình kinh doanh. Mô hình này cho phép các hộ kinh doanh duy trì tính linh hoạt, đồng thời tiếp cận công nghệ, tín dụng, và thị trường thông qua nền tảng chung.

Với mục tiêu đạt 1,5 triệu doanh nghiệp vào năm 2030, HTXĐT được kỳ vọng sẽ giúp hàng triệu hộ kinh doanh vượt qua rào cản và đóng góp bền vững vào tăng trưởng kinh tế.

Hiện nay, nhiều hộ kinh doanh cá thể có quy mô lớn, như các chuỗi nhà hàng doanh thu hàng tỷ đồng/tháng hay trang trại nông nghiệp sử dụng hàng trăm lao động, nhưng vẫn hoạt động dưới dạng hộ cá thể do thiếu cơ chế chuyển đổi đơn giản. HTXĐT sẽ cung cấp nền tảng để số hóa hoạt động, minh bạch hóa tài chính, và từng bước chuyển đổi thành doanh nghiệp mà không chịu áp lực pháp lý tức thời. Đề xuất này nhấn mạnh mô hình “bốn nhà” (Nhà nước, nhà nghiên cứu, nhà đầu tư, nhà dân), tạo hệ sinh thái liên kết để thúc đẩy kinh tế tri thức và phát triển bền vững.

Chính phủ được khuyến nghị thí điểm HTXĐT từ năm 2026 tại một số tỉnh, thành phố, với các chính sách ưu đãi về tín dụng, mặt bằng, và thương mại điện tử. Nếu thành công, mô hình này có thể giúp 5,5 triệu hộ kinh doanh chuyển đổi, nâng cao GDP thực chất và mở rộng nguồn thu ngân sách.

Phân tích tác động: HTXĐT thay đổi cục diện kinh tế tư nhân

Khu vực hộ kinh doanh cá thể đóng góp 30% GDP nhưng chỉ đóng 1,6% ngân sách nhà nước, chủ yếu qua thuế khoán, do thiếu hóa đơn và sổ sách minh bạch. So với năm 2015, khi hộ kinh doanh đóng góp 27% GDP, vai trò của khu vực này đã tăng đáng kể, nhưng khung pháp lý chưa theo kịp. Việc thiếu khái niệm “hộ kinh doanh quy mô lớn” khiến nhiều hộ vượt ngưỡng doanh thu và lao động vẫn hoạt động ngoài vòng kiểm soát, làm giảm tính chính xác của thống kê GDP và hạn chế khả năng hoạch định chính sách vĩ mô.

HTXĐT mang lại tiềm năng đột phá. Bằng cách số hóa kế toán, thuế, và dòng tiền, mô hình này giúp ghi nhận đầy đủ hoạt động kinh tế của hộ kinh doanh, dự kiến tăng chỉ tiêu GDP thực chất 3-5% vào năm 2030. Việc chuyển đổi sang doanh nghiệp cũng mở rộng cơ sở thuế, với các khoản như thuế GTGT (giá trị gia tăng), thuế thu nhập doanh nghiệp, và bảo hiểm xã hội, giảm gánh nặng cho khu vực doanh nghiệp hiện hữu.

Năm 2023, thuế khoán từ hộ kinh doanh chỉ mang về 45.000 tỷ đồng, trong khi thuế doanh nghiệp đạt 1,2 triệu tỷ đồng, cho thấy tiềm năng tăng thu nếu mô hình HTXĐT được áp dụng rộng rãi.

Mô hình “bốn nhà” tạo hệ sinh thái liên kết, trong đó Nhà nước đóng vai trò điều tiết, ban hành chính sách ưu đãi; nhà nghiên cứu cung cấp giải pháp công nghệ và quản trị; nhà đầu tư (hộ kinh doanh) góp vốn và vận hành; nhà dân hưởng lợi từ minh bạch hóa và chuyên nghiệp hóa. Ví dụ, các hộ kinh doanh vận tải, với hàng triệu xe tải, có thể sử dụng ví điện tử của HTXĐT để minh bạch giao dịch, tạo lịch sử tín dụng và tiếp cận khoản vay lên đến 500 triệu đồng từ ngân hàng, thay vì chỉ 50-100 triệu đồng như hiện nay.

Tuy nhiên, thách thức nằm ở năng lực quản trị và trình độ công nghệ của hộ kinh doanh. Năm 2022, chỉ 15% hộ kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử, do thiếu kỹ năng số và chi phí đầu tư. HTXĐT cần được hỗ trợ bởi các doanh nghiệp công nghệ, như Viettel hoặc FPT, để cung cấp ứng dụng thân thiện và đào tạo miễn phí, đảm bảo tính khả thi khi triển khai.

Dự báo thị trường: HTXĐT thúc đẩy chuyển đổi số và tăng trưởng kinh tế

Tại 60s Hôm Nay, chúng tôi dự báo mô hình HTXĐT sẽ tạo động lực cho kinh tế tư nhân trong giai đoạn 2026-2030, giúp tăng trưởng GDP 1-2% mỗi năm nếu 30% trong 5,5 triệu hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp. Cổ phiếu công nghệ, như FPT và VNG, có thể tăng 10-12% trong quý III/2025, nhờ nhu cầu cung cấp nền tảng số cho HTXĐT. Doanh nghiệp thương mại điện tử, như SHS, cũng hưởng lợi, với cổ phiếu dự kiến tăng 8%, do tăng giao dịch từ các hộ kinh doanh trên sàn như Shopee và Lazada.

Nhà đầu tư nên ưu tiên quỹ ETF công nghệ, như VFMVN Diamond, để tận dụng xu hướng số hóa, kỳ vọng lợi suất 12%/năm. Doanh nghiệp cần hợp tác với các HTXĐT để xây dựng chuỗi cung ứng số, giảm 10-15% chi phí logistics. Rủi ro lớn nhất là nếu khung pháp lý chậm triển khai, chỉ 10-15% hộ kinh doanh tham gia HTXĐT vào năm 2026, làm giảm hiệu quả kinh tế. Ngược lại, nếu thí điểm thành công tại các tỉnh lớn như TP.HCM và Hà Nội, mô hình này có thể nhân rộng, giúp VN-Index chạm 1.600 điểm vào năm 2027.

Bất động sản thương mại cũng có tiềm năng, với các khu chợ truyền thống chuyển đổi thành trung tâm thương mại số, đẩy giá cổ phiếu như KBC tăng 7% trong năm 2026. Doanh nghiệp nhỏ nên tham gia HTXĐT để tiếp cận vốn vay ưu đãi và công nghệ, tối ưu hóa hoạt động kinh doanh.

Phương Thảo

Nguồn tham khảo: Nhân Dân